تاریخچه صنعت بیمه
تاریخچه
←
تاریخچه صنعت بیمه
-----------------------------------------
بیمه چیست؟
بیمه، اشخاصی را که متحمل لطم ، زیان یا حادثه ناخواسته ای شده اند قادر می سازد که پیامدهای این وقایع ناگوار را جبران کنند. خسارت هایی که به این قبیل افراد پرداخت می گردد از پول هایی تأمین می شود که برای خرید بیمه نامه می پردازند و با پرداخت آن در جبران خسارت همدیگر مشارکت می کنند. به بیان دیگر همه آن هایی که خود را بیمه می کنند با مشارکت در سرمایه ای که متعلق به همه خریداران بیمه است، در جبران خسارت و زیان های هر یک از افراد بیمه شده، شریک و سهیم می شوند. بیمه گران خطرهای احتمالی را به خوبی می شناسند و احتمال وقوع آن ها رامی دانند بنابراین می توانند میزان حق بیمه ای را که هر شخص باید بپردازد به نحوی محاسبه کنند که مبلغ جمع آوری شده برای جبران خسارت هایی که پیش خواهد آمد، کافی باشد. بدیهی است که تنها تعدادی از آنان که خود را بیمه کرده اند نیاز به جبران خسارت از محل مبلغ جمع آوری شده خواهند داشت. بر این اساس، مقدار حق بیمه مربوط به هر نفر متقاضی بیمه با توجه به دو عامل مهم محاسبه می شود:
نخست این که، به طور کلی احتمال بروز خسارت در آینده چه قدر است و دوم، آن که احتمال وقوع حادثه برای بیمه گذار متقاضی بیمه بیشتر یا کمتر از میانگین احتمال خطر مزبور باشد. برای روشن شدن موضوع ۳ مثال می آوریم:
۱) در بیمه های مربوط به اتوموبیل: جوانی که اتوموبیل پرقدرتی دارد یا راننده ای که قبلا چند مورد تصادف داشته و خودش مقصر بوده است، از راننده میان سال و با تجربه ای که اتوموبیل کم قدرتی دارد و قبلا تصادف نکرده است، حق بیمه بیشتری می پردازد.
۲) در بیمه آتش سوزی: صاحب مغازه ساندویچ فروشی، از صاحب یک دفتر خدماتی حق بیمه بیشتری می پردازد یعنی، هر چه احتمال خطر بیشتر باشد، حق بیمه نیز بیشتر خواهد بود.
۳) برای فردی جوان و تندرست که شغل بی خطری دارد خریدن بیمه زندگی آسان تر و حق بیمه آن هم کمتر خواهد بود تا فرد سال مندی که شغل پرخطری هم دارد.
● بیمه چگونه به وجود آمد؟
بیمه های غیرزندگی، پیشینه بلند مدتی دارند. نوعی از بیمه های دریایی حدود ۳۰۰۰ سال قبل مورد استفاده قرار گرفت. بیمه های زندگی نیز سابقه زیادی دارند. این نوع بیمه ها نخستین بار هنگامی پدید آمد که سربازان رومی قسمتی از دستمزد خود را در صندوقی جمع آوری کردند تا چنان چه در جنگ کشته شدند، آن پول به خانواده هایشان پرداخت شود.
● بیمه در دنیای امروز
امروز دیگر تصور این که گونه ای از فعالیت انسان بدون وجود بیمه شکل پذیرد مشکل است. به ویژه آن که در قرن بیستم تحولات تکنولوژی، حمل و نقل و ارتباطات با سرعت و وسعت شگفت آوری انجام پذیرفته است. برجسته ترین نمونه این موضوع پیشرفت موتور اتوموبیل است که متعاقب آن بیمه اتوموبیل به یکی از مهم ترین بخش های صنعت بیمه تبدیل شده است.
توسعه مهم دیگر، افزایش تعداد ریسک های یگانه خیلی بزرگ است .نفتکش های غول پیکر و هواپیماهای بسیار بزرگ نمونه هایی هستند که نشان می دهند سرمایه تحت پوشش بیمه ممکن است صدها میلیون تومان ارزش داشته باشد. مشکلات مربوط به پوشش چنین سرمایه های عظیمی باعث شده است که بیمه گران به پشتیبانی یک دیگر، یک خطر بزرگ را در سطح داخلی و بین المللی به صورت بیمه اتکایی مجدد بین خود توزیع کنند و از عهده جبران خسارت ها هنگفت برآیند.
همراه با ارتقا و پیچیدگی بیشتر زندگی انسان امروز، بیمه ها نیز از زوایای مختلف و با شتاب توسعه یافته اند. زیان هایی که ممکن است به طور ناخواسته در جریان فعالیت و زندگی عادی هر فردی به دیگران وارد آید و در قبال آن ها مسؤول واقع شود با بیمه مسؤولیت تحت پوشش قرار می گیرند. در این خصوص، می توان به بیمه مسؤولیت پزشکان و بیمه مسؤولیت تولید کنندگان اشاره کرد. نمونه های جدیدتر، بیمه افترا برای روزنامه نگاران و ایستگاه های رادیو و تلویزیون و بیمه آلودگی ناشی از نشت نفت از تانکرها است. بیمه های سیل، زلزلهوخرابی کامپیوتر نیز بر همین منوال ظهور کرده اند.
بیمه های زندگی نیز پیشرفت های شگرفی یافته و مجموعه متنوعی از انواع این نوع بیمه را ارائه کرده است در این زمینه انواع بیمه های مستمری و عمر و پس انداز به طور چشم گیری افزایش یافته است در ادامه ، بیمه گران رشته زندگی مجبور شده اند که با مشکلات جدیدی نظیر بیماری ایدز مواجه شوند و درباره پیشرفت علم ژنتیک بیندیشند.
● بیمه های غیرزندگی
بیمه دریایی که امروز وجود دارد احتمالا در حدود سده های یازدهم و دوازدهم میلادی در منطقه ای در شمال ایتالیا به وجود آمده است شخصی به نام لومباردز درسده های چهاردهم و پانزدهم انگلیسی ها را با این نوع فعالیت آشنا ساخت مفاهیم بیمه گر و بیمه گری، نخستین بار در بیمه دریایی مطرح شد. آن روزها هر بازرگانی که حاضر به تقبل بخشی از یک خطر بود نام خود را همراه با سهمی که از آن خطر قبول می کرد در پایین صفحه ای که جزئیات خطر مزبور در آن درج شده بود می نوشت. آن وقت مالکان کشتی ها و بازرگانان دریافتند که می توانند کشتی ها را برای حمل اجناس سودآور اعزام کنند، زیرا می دانستند چنان چه کشتی دچار حادثه شود از این طریق جبران خواهد شد. در سال ۱۶۶۶ آتش سوزی بسیار بزرگی در لندن روی داد که باعث به وجود آمدن بیمه آتش سوزی شد. معلوم نیست که نخستین بیمه آتش سوزی به صورت امروزی در چه زمانی صادر شد اما گفته می شود که نخستین شرکت بیمه آتش سوزی به نام اداره آتش در سال ۱۶۸۰ بنیان نهاده شد که بعدها فونیکس لقب گرفت.
● نفع بیمه پذیر
نفع بیمه پذیر یک اصل اساسی بیمه است. مفهوم این اصل آن است که فردی که در صدد گرفتن بیمه است باید به طور قانونی اختیار بیمه کردن اموال، حادثه یا زندگی را داشته باشد. به بیان دیگر، وقوع حادثه ای که تحت پوشش بیمه است، یا مرگ بیمه شده باید باعث زیان مالی برای خریدار بیمه شود. برای مثال، آقای بهزادی نمی تواند خانه آقای بهروزی را بیمه کندزیرا تخریب خانه آقای بهروزی موجب زیان مالی برای آقای بهزادی نمی شود. بر همین قیاس، شما نمی توانید زندگی دیگران را بیمه کنید مگر آن که منفعتی در زندگی فرد بیمه شده داشته باشید. مثلا پدر خانواده می تواند اعضای دیگر خانواده را تحت پوشش بیمه درمانی در آورد.
● دیگر اصول بیمه
اصول بیمه را که شامل همه بیمه ها می شود به صورت زیر بیان می کنند:
الف) بیمه تنها به اندازه ارزش واقعی اموال تحت پوشش بیمه خسارت را جبران می کند. برای مثال بیمه نمی تواند زیان های عاطفیرا تحت پوشش قرار دهد و یا افت ارزش ناشی از تصادفات در اتومبیل را جبران کند.
ب) همواره باید تعداد فراوانی خطرهای همگون وجود داشته باشد تا با استفاده از تشابه خطرها بتوان خسارت را بین همه بیمه گذاران توزیع کرد.
پ) باید امکان محاسبه احتمال وقوع خسارت وجود داشته باشد تا بیمه گران بتوانند حق بیمه متناسب با خطر مربوط را تعیین کنند.
ت) خسارت ها نباید عمدی و قابل اجتناب باشند یا قبل از بیمه کردن، به وجودآمده باشند. به طور بدیهی نمی توان برای خانه ای که آتش گرفته و فردی که فوت کرده است بیمه نامه گرف .
ث) زیان مالی برخی از خطرها چنان گسترده است که فقط دولت توانایی مقابله با آن ها را دارد. این نوع خطرها ( اغلب ناشی از جنگ یا تابش های هسته ای و رادیواکتیو ) به طور معمول بیمه پذیر نیستند.
● خطر
بیمه نگرانی ناشی از خطر را از زندگی مردم و فعالیت های اقتصادی دور می کند و به بیمه گذاران آرامش خاطر می دهد. بیمه گذار می داند که در ازای پرداخت حق بیمه چنان چه حادثه نامنتظره ای رخ دهد، زیان مالی آن از محل حق بیمه های جمع آوری شده جبران خواهد شد. به بیان بهتر، بیمه گذار با پرداخت حق بیمه و دریافت بیمه نامه، آرامش خاطر به دست می آورد. پس اگر حادثه ای رخ نداد و خسارتی نیز دریافت نشد، خریدن بیمه نامه بیهوده نبوده است.
● تعاریف کلی
۱) بیمه گر: بیمه گر شرکت بیمه است که مشخصات آن در بیمه نامه قید می گردد و جبران خسارت و پرداخت غرامت ناشی از حوادث احتمالی طبق شرایط مقرر در بیمه نامه را به عهده می گیرد.
۲) بیمه گذار: بیمه گذار شخص حقیقی یا حقوقی است که مشخصات نامبرده در بیمه نامه ذکر می گردد و پرداخت حق بیمه را تعهد می نماید.
۳) بیمه شده: بیمه شده شخصی است که احتمال تحقق خطر یا خطرات مشمول بیمه نامه، برای او موجب انعقاد بیمه نامه می گردد.
۴) ذی نفع: ذی نفع شخص یا اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که بیمه نامه به نفع آنها منعقد شده و مشخصات آنان در بیمه نامه ذکر گردیده است.
۵) حق بیمه: حق بیمه وجهی است که بیمه گذار در مقابل تعهدات بیمه گر می پردازد.
۶) سرمایه بیمه و یا غرامت بیمه: سرمایه بیمه و یا غرامت بیمه وجهی است که بیمه گر متعهد می گردد در صورت تحقق خطر یا خطرات مشمول بیمه طبق شرایط بیمه نامه به ذی نفع بپردازد.
۷) حادثه: حادثه موضوع بیمه عبارت است از هر واقعه ناگهانی ناشی از یک عامل خارجی که بدون قصد و اراده بیمه شده بروز کرده منجر به جرح، نقص عضو، از کار افتادگی، فوت یا خسارت دیگر بیمه شده گردد.
۸) مدت بیمه نامه: مدت بیمه یک سال تمام شمسی است و از ساعت ۱۲ ظهر روزی که به عنوان تاریخ شروع بیمه نامه قید گردیده است، آغاز و در ساعت ۱۲ ظهر روز انقضاء بیمه نامه خاتمه می یابد. مگر آنکه بین طرفین به نحو دیگری توافق شده باشد. مثلا در مورد بیمه های اتومبیل ساعت شروع بیمه نامه از ساعت ۲۴ روز عقد بیمه نامه است.
● اصل حسن نیت
بیمه گذار و بیمه شده مکلف اند با رعایت دقت و صداقت در پاسخ به پرسش های بیمه گر اطلاعات راجع به موضوع بیمه را در اختیار بیمه گر قرار دهند. اگر بیمه گذار و بیمه شده در پاسخ به پرسش بیمه گر عمداً از اظهار مطلبی خودداری نمایند و یا عمداً برخلاف واقع اظهار بنمایند، بیمه نامه باطل و بلا اثر خواهد بود ولو مطلبی که کتمان شده یا برخلاف واقع اظهار شده هیچ گونه تأثیری در وقوع حادثه نداشته باشد. در این صورت نه فقط وجوه پرداختی بیمه گذار مسترد نخواهد شد، بلکه بیمه گر می تواند مانده حق بیمه را نیز مطالبه نمای .
● پرداخت حق بیمه
بیمه گذار موظف است حق بیمه را در مقابل دریافت بیمه نامه نقداً بپردازد و قبض رسیدی که به مهر و امضاء بیمه گر رسیده باشد، اخذ نماید مگر این که طرفین به نحو دیگری نسبت به پرداخت حق بیمه توافق نمایند. معمولا این حق بیمه های اتومبیل هستند که نقدا دریافت می شوند، به طور مثال بیمه نامه شخص ثالث طبق قانون باید نقدا پرداخت شود. اما اغلب حق بیمه های دیگر مخصوصا اگر مبلغ حق بیمه بالا باشد، به صورت اقساطی پرداخت می شود. مانند حق بیمه های بیمه های گروهی. البته در مورد ثالث، نمایندگان یا کارگزاران بیمه گران می توانند راسا به پرداخت حق بیمه اقدام نموده و سپس به صورت اقساطی حق بیمه را از بیمه گذار دریافت کنند که البته این عمل با توجه به حوادث احتمالی با ریسک بالایی همراه است.
● بیمه های اجباری و اختیاری
عمده فعالیت های بیمه ای در کشور بر عهده تأمین اجتماعی و یا سازمان خدمات درمانی است که زیر نظر وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی است و تنها پوشش های بیمه ای به افراد را در بر می گیرد. این نوع بیمه ها، از نوع بیمه های اجباری است. در بیمه های تأمین اجتماعی پوشش های بیمه ای از قبیل بازنشستگی، درمان، غرامت، هزینه ی کفن و دفن و وجود دارد. کسانی که به نحوی از پوشش های تأمین اجتماعی یا سازمان خدمات درمانی استفاده می کنند و افراد بیمه شده در شرایط قراردادهای بیمه ای و سقف پوشش ها هیچ اختیاری ندارند. اما بیمه هایی وجود دارد که میزان حق بیمه و تعهدات به صورت انعطاف پذیر و با توافق طرفین وضع می شود، مانند بیمه های آتش سوزی، اموال و ... .
● صنعت بیمه در ایران
فعالیت بیمه در ایران به شکل حرفه ای در سال ۱۲۶۹ هجری شمسی و پس از مزاکراتی که بین دولت ایران و سفارت روس به عمل آمد و متعاقب آن امتیاز انحصاری در زمینه بیمه و حمل و نقل به مدت ۷۵ سال به یک تبعه روس واگذار شد، آغاز شد. این شخص ظرف مهلت مقرر ( سه سال ) که برای آغاز فعالیت داشت، نتوانست شرکت بیمه مورد نظر را تاسیس کند و امتیاز از او سلب شد. پس از آن در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی دو شرکت روسی به تاسیس نمایندگی بیمه در ایران مبادرت ورزیدند.
آغاز فعالیت جدی در زمینه بیمه را می توان سال ۱۳۱۰ دانست، زیرا در این سال قانون و نظام نامه ثبت شرکت ها در ایران به تصویب رسید. متعاقب آن بسیاری از شرکت های بیمه خارجی نظیر اینگستراخ، آلیانس، ایگل استار، یورکشایر، ویکتوریا، ناسیونال سویس، فنیکس، اتحاد الوطنی و ... به تاسیس شعبه یا نمایندگی در ایران پراختند.
گسترش فعالیت شرکت های بیمه ی خارجی، دولت ایران را متوجه ضرورت تاسیس یک شرکت بیمه ایرانی کرد و دولت در ۱۶ شهریور ۱۳۱۴ شرکت سهامی بیمه ایران را با سرمایه ۲۰ میلیون ریال تاسیس کرد. فعالیت رسمی این شرکت از آبان ماه همان سال آغاز شد.
تاسیس اولین شرکت بیمه ای ایرانی، تحول بزرگی در تاریخ فعالیت بیمه ای کشور بود، زیرا پس از این تاریخ بود که دولت با در اختیار داشتن تشکیلات اجرایی مناسب توانست به کنترل بازار و نظارت بر فعالیت های بیمه موسسات بیمه خارجی بپردازد. دو سال بعد از آن یعنی در سال ۱۳۱۶، ((قانون بیمه)) مشتمل بر ۳۶ ماده به تصویب مجلس شورای ملی رسید. پس از آن مقررات دیگری نیز در جهت کنترل و نظارت بر فعالیت های موسسات بیمه از طریق الزام آن ها به واگذاری ۲۵ درصد از بیمه نامه های صادر شده به صورت اتکایی اجباری به شرکت سهامی بیمه ایران وضع شد. الزام به بیمه کردن کالاهای وارداتی و صادراتی موجود در ایران نزد یکی از موسسات بیمه که در ایران به ثبت رسیده اند از جمله این مقررات بود. در راستای حمایت دولت از بیمه های داخلی، شرکت های خارجی به تدریج اقدام به توقف فعالیت های خود را آغاز کردند. به طوری که در سال ۱۳۱۸ شرکت سهامی بیمه ایران بیش از ۷۵ درصد بازار بیمه را در اختیار داشت. امروزه این رقم چیزی حدود ۶۰ درصد می باشد.
اکنون شرکت های بیمه ای متعددی وجود دارند که به ارائه خدمات می پردازند. هر شرکت بیمه دارای شعبات و نمایندگی هایی است که به طرق مختلف با توجه به حجم فعالیت شرکت به فعایت می پردازند. هم چنین شرکت های کارگزاری نیز وجود دارند که به صورت بازاریابی و با دریافت کارمزد از تمامی بیمه ها فعالیت می کنند و منحصر به شرکت خاصی نمی باشند.
شرکت های بیمه در ایران به سه گروه تقسیم می شوند:
الف) بیمه های دولتی شامل: بیمه های ایران، آسیا، البرز و دنا
ب) بیمه های خصوصی شامل: بیمه های معلم، پارسیان، کارآفرین، سینا، سامان، رازی، توسعه، دی، نوین، ملت، پاسارگاد و میهن
پ) بیمه های مناطق آزاد شامل: بیمه های اتکایی امین، حافظ، امید و ایران امید
● معرفی انواع رشته های بیمه
▪ بیمـه مسئولیـت
ممکن است براثر غفلت یا قصور فردی، خساراتی مالی و جانی به اشخاص ثالث وارد شود. که در نتیجه، آن فرد محکوم به پرداخت غرامت به اشخاص ثالث شود. در مواردی نیز مسئولیت و یا خساراتی ناشی از تولید، ساخت، اداره و مدیریت و یا ارائه خدمات سرویس و نگهداری در مورد اشخاص ثالث وجود دارد (حتی در مورد منازل مسکونی). ممکن است به واسطه امور شغلی از قبیل بازسازی، پذیرایی، ساخت و تولید در بعضی مواقع خسارات جانی و مالی سنگینی به افراد وارد آید که مسئولیت این موارد متوجه کارفرما است. غفلت فردی ممکن است منجر به خسارت مالی یا صدمه جانی به شخص یا اشخاص ثالث گردد و شخص خاطی مسئول جبران خسارات و صدماتوارده است. به همین منظور وجود بیمهای مانند بیمه مسئولیت میتواند حائز اهمیت خاصی باشد.
در سال های اخیراین نوع بیمه دارای رشد و گسترش بالایی بوده است. خسارات ناشی از مسئولیت براثر عمل اشتباه و غفلتآمیز یک شخص حقیقی و یا حقوقی که در انجام کاری کلیه اقدامات احتیاطی را رعایت نکرده واقع میشود. لازم به توضیحاست که بیمهنامههای مسئولیت در هیچ موردی در قبال اقدامات و اعمال عمدی بیمهگذار که منجر به خسارات مالیو جانی شود، پوشش ارائه نمیدهد. زیرا حادثه بیمهپذیر، به حادثهای اطلاق میشود که اتفاقی باشد. به همین دلیلخسارات عمدی، خارج از تعهد این نوع بیمهنامه قرار میگیرد. از انواع بیمهنامههای مسئولیت میتوان بیمهنامههای مسئولیت مالکان مستغلات، مستاجران، تولید کنندگان، مقاطعهکاران و بیمه مسئولیت آسانسور و مسئولیت حرفهای را نام برد. نمونهای از بیمهنامههای ذکر شده، بیمهنامهمسئولیت مدنی حرفهای پزشکان است که بخشهایی از آن به شرحزیر است:
ـ بیمه نامه مسئولیت مدنی حرفه ای پزشکان
پوشش این نوع بیمهنامه عبارت است از جبران مسئولیت مدنی بیمهگذار ناشی از قصور و تقصیر وی در انجام امور پزشکی که منجر به وارد آمدن صدمات جسمانی، روانی و یا فوت اشخاص ثالث شود.
مواردی که خارج از تعهد بیمهگر است و غرامت یا خسارتی پرداخت نمیشود:
۱) خسارات ناشی از درمان یا عمل جراحی خارج از تخصص بیمهگذار.
۲) خسارات ناشی از هرگونه معالجه، مداوا و یا عمل جراحی توسط بیمهگذار در صورتی که وی از مواد مخدر یا داروهای خوابآور و یا مشروبات الکلی استفاده کرده باشد.
۳) غرامتناشی از هرگونه معالجه، مداوا و یا عمل جراحی که خلاف قوانین و مقررات جاری کشور باشد.مانند سقط غیرقانونی جنین.
۴) غرامت ناشی از هرگونه بیهوشی عمومی که خارج از درمانگاه یا بیمارستان انجام شده باشد.
۵) غرامت ناشی از دعاوی اشخاص ثالث در خصوص عدم النفع.
۶) غرامت ناشی از انجام معالجه، مداوا و یا عمل جراحی نسبت به منسوبین درجه یک (سببی و نسبی).
۷) غرامت ناشیاز انجام هرگونه مداوا معالجه و یا عملجراحی به منظور زیبایی.
در این نوع بیمهنامه تعهد بیمهگر در هر مورد محدود به جبران غرامت مسئولیت مدنی بیمهگذار براساس حداکثرسقف مندرج در بیمهنامه است. لازم به توضیح است که در مورد این بیمهنامه حداکثر سقف تعهدات مالی برای جرحو فوت باید بهنحوی تعیین شود که منطبق با آراء صادره از محاکم و مراجع ذی صلاح قانونی باشد.
▪ بیمـه درمانــی ( بیماری )
یکی از انواع پوشش های بیمهای، بیمه بیماری (درمانی) است. با توجه به این که بشر همواره در معرض خطر انواع مختلف بیماری ها بوده است، ناچار برای بهبودی و معالجه متقبل هزینههای سنگین پزشکی، دارویی و اعمال جراحی و نیز مخارج بیمارستان میشود. به منظور کمک به مردم در چنین مواردی، شرکت های بیمه طرح های گوناگون بیمههای بیماری را ارائه میکنند. هم چنین در اغلب کشورها کارکنان دولت و یا واحدهای صنعتی و تولیدی از طرح های بیمههای بیماری جمعی استفاده میکنند. در حال حاضر بیمه بیماری یکی از رشتههای مهم بیمه در کشورهای جهان شمرده میشود. این نوع بیمه در کشورایران به صورت گروهی عرضه میگردد.
مواردی که تحت پوشش بیمه درمانی قرار میگیرد:
بیماری در قراردادهای بیمه درمانی بدین صورت تعریف میشود: بیماری عبارت است از هرگونه عارضه جسمی و تغییر نامساعد و اختلال در اعمال عادی و طبیعی اعضا و جهازهای مختلف بدن که از سوی مراجع پزشکیقابل تشخیص بوده و ارتباطی با اعمال ارادی بیمه شده نداشته باشد.
بنابراین تعهدات بیمهگر عبارت است از:
۱) جبران کلیه هزینههای درمانی و بیمارستانی هریک از بیمه شدگان کهبراساس شرایط قرارداد و با رعایت فرانشیز توافق شده قابل پرداخت است.
۲) به طورکلی تعهدات بیمهگر شامل هزینههای ویزیت پزشک، جراحی، پانسمان، انواع آزمایش های پزشکی، مخارج بیهوشی، هزینههای اتاق عمل و جا به جایی به بیمارستان، هزینههای دارو، دندانپزشکی، دندان مصنوعی، زایمان و هرچیز دیگری است که بیمهگر براساس شرایط قرارداد خود را ملزم به پرداخت آن کردهاست.
ـ موارد خارج از تعهد بیمهگر (استثنائات):
پرداخت هزینههای زیر خارج از شمول تعهدات بیمهگر است:
۱) کلیه هزینههای اعمال جراحی که به منظور زیبایی و یا رفع و کاهش عیب و نواقص طبیعی و مادرزادی پرداخت شود.
۲) کلیه هزینههای معالجات مربوط به عقیم شدن.
۳) کلیه هزینههای مربوط به سقط جنین، جز در مواردی که طبق مقررات و قوانین موضوعه برحسب ضرورت انجام شده باشد.
۴) کلیه هزینههای پزشکی مربوط به چک آپ، مگر بنا به ضرورت و تشخیص صریح پزشک معالج.
۵) کلیه هزینههای پزشکی مربوط به بیماری های روانی (به جز هزینههای مربوط به معالجات اعصاب).
۶) کلیه هزینههای درمانی ناشی از جنگ، شورش، آشوب، اغتشاش و بلوا.
۷) کلیه هزینههای ناشی از حادثه کلیه هزینههای تهیه شکمبند، جوراب واریس، اعضای مصنوعی برای جبران نواقص مادرزادی.
۸) کلیه هزینههای درمانی که طبق نظر افراد غیرمجاز به مداخله در امور پزشکی انجام شده باشد، مانند هزینههایشکستهبندی و غیره.
توضیح آن که، با موافقت بیمهگر و پرداخت حق بیمه اضافی، هم میتوان بعضی از موارد خارج ازتعهد را تحت پوشش درآورد و هم میزان تعهدات بیمهگر را افزایش داد.
▪ بیمه حوادث
یکی از انواع مختلف پوشش های گروهی بیمههای اشخاص، پوشش فوت ناشی از حادثه و نقص عضو بوده و نیازهای اقتصادی جوامع انسانی، به ویژه جوامع صنعتی باعث رشد و گسترش فوقالعاده این رشته بیمه شده است. انقلاب صنعتی اروپا در قرن نوزدهم موجب گسترش و رشد سریع بیمههای حوادث انفرادی و گروهی شد. اینپوشش بیمهای به مرور متحول گردید تا این که امروزه پوشش اصلی بیمههای حوادث شامل، فوت، نقص عضو جزئیو کلی و از کار افتادگی دائم کلی شده است. با توافق بیمهگر و بیمهگذار میتوان هزینههای پزشکی ناشی از حادثه وغرامت روزانه و هفتگی را هم تحت پوشش قرارداد. نرخگذاری بیمه حادثه اعم از گروهی و انفرادی براساس شغل بیمهگذاران است و به همین سبب در کشورهای مختلف جهان کلیه مشاغل طبقهبندی شده و هر طبقه شغلی نرخ خاص و مشخصی پیداکرده است.
ـ خسارات قابل تأمین توسط بیمه گر:
هرگاه پیشامدی ناگهانی ناشی از یک عامل خارجی، بدون اراده بیمه شده باعث فوت و یا صدمه بدنی وی شود، بیمهگر موظف است خسارات وارد را براساس شرایط بیمهنامه جبران کند. در بیمهنامههای حوادث خطراتی از قبیلخفگی، غرق، مسمومیت، برق گرفتگی و صدمات بدنی ناشی از تأثیر اسید و یا هرگونه ماده خورنده دیگر، پیچیدگییا پاره شدن عضلات و رگ ها، امراض هاری، کزاز و سیاه زخم دارای پوشش بیمهای است. در مقابل خطرات ناشی از زمین لرزه، آتشفشان، جنگ، جنگ داخلی، شورش، آشوب، بلوا، ورزش های سنگین و رزمی افراد را میتوان با توافقبین بیمهگر و بیمهگذار پوشش داد. بهطورکلی در مورد افراد نابینا و ناشنوا یا بیشتر از ۷۰ سال را بیمهگر با دریافت حقبیمه اضافی تحت پوشش قرار میدهد.
دربیمه نامه ها حوادث فوت و یا صدمه بدنی ناشی از موارد زیر مشمول بیمه نیست:
۱) ارتکاب بیمه شده به جنایت، جنحه یا مشارکت در آن ها خودکشی، اقدام به خودکشی، یا هرگونه صدمه بدنی که ازروی عمد انجام گیرد.
۲) استعمال مواد مخدر بدون تجویز پزشک مستی به علت مشروبات الکلی بیماری اشخاص مبتلا به جنون.
۳) هرگونه خطر ناشی از تشعشع مواد رادیو اکتیویته و انفجاراتمی، هیدروژنی و نوترونی.
۴) جنگ داخلی، خارجی، شورش، اعتصاب و بلوا.
ـ مواردی که به عنوان نقص عضو کلی محسوب میگردد:
موارد زیر به عنوان نقص عضو کلی در بیمههای حوادث محسوب میشود و بیمهگر سرمایه کامل رادر مورد آن ها پرداخت میکند:
۱) نابینایی کامل دو چشم.
۲) قطع یا از کارافتادگی دائم دو دست، حداقل از مچ.
۳) اختلال های روانی و ضایعههای مغزی و نخاعی علاجناپذیر.
۴) قطع یا از کارافتادگی دائم دو پا، حداقل از مچ.
غرامت های مربوط به نقص عضو جزئی طبق جدول مندرج در بیمهنامه و به میزان درصدی از کلسرمایه پرداخت میشود. بیمههای حوادث گروهی در خصوص کارکنان، به وسیله کارفرمایان و به منظور تأمین آینده افراد وابسته به آن ها، طبق سرمایه ثابت یا ضریبی از حقوق و مزایای آنها منعقد میگردد. در بیمههای حوادث با دریافت حق بیمه اضافی میتوان هزینههای پزشکی و غرامت های روزانه و هفتگی را هم تحت پوشش قرار داد.
▪ بیمه های زندگی
انسان از آغاز پیدایش جوامع انسانی، در جست و جوی غریزی به دنبال تأمین های جسمی، اقتصادی، اجتماعی وسیاسی بوده است. باتوجه به همین نیاز بوده که شرکت های بیمه با ارائه طرحهای متفاوت و ابتکاری متناسب با نیازهای جوامع انسانی درپی تأمین و تسهیل این غریزه ثبات مالی و اقتصادی برآمدند تا در زمان بروز حادثه ناگوار، شیرازه اقتصاد خانوادهها از هم نپاشد و افراد وابسته به شخص متوفی و یا حادثه دیده بتوانند از مزایای این تأمین اقتصادی بهرهمند شوند. نیازهای خانواده در اغلب جوامع بشری با هر درجهای از پیشرفت و تکامل را میتوان به شرح زیرطبقه بندی کرد :
۱) تأمیندرآمدیمعین و مشخص برای افراد یک خانواده پس از فوت نانآور خانواده.
۲) تأمین درآمدی معین و مشخص برای ایام از کارافتادگی، پیری و بازنشستگی.
بیمههای اشخاص (عمر، حادثه، درمانی) یکی از شاخص های شناخته شده برای سنجش میزان تأمین و رفاه مردم کشورها است و کشورهایی که افراد آن به فراخور نیاز خود از این تأمین برخوردارند، با اطمینان و اعتماد بیشتری در برنامهریزی توسعه و گسترش جامعه خویش مشارکت مینمایند. بیمههای عمر در مراحل بدوی خود برپایه اصول علمی و فنی در رابطه با جدول های حق بیمه و نحوه انتخاب مخاطرات پایهگذاری نشده بود و در واقع پیدایش جدول مرگ و میر نقطه عطفی در تاریخچه بیمه عمر محسوبمیشود و به همین دلیل امروزه بیمهگران در زمان گزینش بیمهگذاران عوامل زیر را برای قبول یا رد یک پیشنهاد وتعیین حق بیمه مناسب وضعیت سنی و سلامت بیمهگذار در نظر میگیرند:
۱) سن
در بیمههای عمر، سن بیمهگذار عامل اصلی تعیین نرخ حق بیمه به شمار میرود و به همین دلیل جداول حق بیمه با کاربرد جدول مرگ و میر، هزینههای بیمهگر و نرخ سود حاصل از سرمایهگذاری تنظیم میشود.
۲) جنسیت
در اغلب مناطق جهان به اثبات رسیده است که زنان از عمر طولانیتری برخوردارند و متوسط طول عمرشان بیشتراست. بدین جهت در شرکت های بیمه جداول جمعیتی نیز برحسب مردان و زنان تهیه میشود که این جداول در زمان محاسبه حق بیمه به کار میآید.
۳) وضعیت جهانی
ساختار فیزیکی بدن انسان یکی از عوامل مهم و تعیین کننده در انتخاب و یا رد شخص متقاضی بیمه عمر به حساب میآید. پیشرفت علم پزشکی و تشخیص پزشکی و آزمایش های متعددی که انجام میشود بیمهگر را در وضعیت کاملا مناسبی قرار میدهد تا با آگاهی نسبت به پذیرش یک بیمه شده با نرخ استاندارد و یا غیراستاندارد و یا اضافه نرخ پزشکی بیمهنامه عمر صادر کند.
۴) تاریخچه سلامتی خانواده
بسیاری از آمار و تجربهها نشان داده که عمر طولانی و زیاد یک امر موروثی در خانوادهها است. عمرطولانی ممکن است ریشه در توارث و یا محیط و شرایط زیست خانواده داشته باشد. بعضی از بیماری ها موروثی است و به همین دلیل علت مرگ والدین و یا سایر اعضای خانواده میتواند در زمان پذیرشخطر عامل تعیین کننده محسوب شود.
۵) شغل و حرفه
در کشورهایی که شرکت های بیمه، بیمههای عمر گروهی صنعتی را در بازار عرضه میکنند، شغل و حرفه بیمه گذاران یکی از مهم ترین عوامل ارزیابی خطر محسوب میشود، زیرا بسیاری از مشاغل اثرات نا خوشایند خود را به مرور بر زندگی بیمهگذاران نشان میدهد، زیرا مثلا افرادی که در معادن کار میکنند و یا شرایط محیط کارشان مساعد و مناسب نیست در دراز مدت با مرگ و میر بیشتری در مقایسه با سایرگروهها روبهرو میشوند.
● صور مختلف بیمه های عمر در جهان
جوامع انسانی نیازهای مختلف اقتصادی دارند و با همین دیدگاه شرکت های بیمه طرح های متفاوتیمتناسب با نیاز این جوامع ارائه دادهاند. آن چه ما در این جا به آن اشاره میکنیم تقسیمبندی مختلف بیمههای عمر است، حال آن که هر یک از نمونههای ذکر شده دارای زیر گروه های بسیار متفاوتی است. بیمه های تمام عمر، بیمه عمرزمانی، بیمه ها مختلط پس انداز، بیمه های مستمری، بیمه ها بازنشستگی و بیمه های عمر گروهی از آن جمله اند.
خطر فوت در این نوع پوشش بیمهای، قرارداد برای تمام مدت عمر بیمهگذار بسته میشود، و حق بیمه نیز به طور سالانه پرداخت میگردد. البته میتوان ترتیب پرداخت حق بیمه را طوری تنظیم کرد که برای تمامعمر نباشد، بلکه با رسیدن بیمهگذار به سن بازنشستگی خاتمه پیدا کند. سرمایه تعیین شده در صورت فوت بیمه شده به وراث قانونی او پرداخت میشود. بیمه عمر دارای انواع دیگری است از قبیل: بیمه تمام عمر با پرداخت حق بیمه در تمام طول قرارداد، بیمه تمام عمر با پرداخت محدود حق بیمه، بیمه عمر مشترک، بیمه عمر زمانی، بیمه عمر در صورت فوت و یا به اصطلاح دیگر بیمه عمر ساده زمانی، نوعی از بیمه اشخاص است که پوشش بیمهای برای مدت معینی ارائه میشود. سرمایه بیمه در صورت فوت بیمه شده در اثنا مدت اعتبار قرارداد قابل پرداخت است و در صورتیکه بیمه شدهتا پایان قرارداد در قید حیات باشد وجهی بابت تعهدات بیمهگر به بیمه گذار پرداخت نخواهد شد. این گونه بیمه نامهها برای مدت های کمتر از یک سال و تا چندین سال صادر میشود. انواع دیگر بیمههای عمر زمانی به شرح زیر میباشد:
بیمه های عمر زمانی قابل تبدیل بیمه های عمر زمانی با سرمایه نزولی (مانده بدهکار) و بیمه های عمر زمانی قابل تمدید.
▪ بیمه های مختلط پسانداز
بیمه های مختلط پسانداز از رایج ترین نوع بیمههای عمر محسوب میشود. این نوع بیمه نامه در چند دهه اخیر به علت ارائه پوشش های مناسب در صورت فوت نابهنگام بیمهگذار برای بازماندگان او و نیز جنبه پساندازی و ذخیرهسازی آن برای زمانی که بیمهگذار در قیدحیات است، از استقبال همگانی برخوردار شده است. این بیمه نامه دارای اشکال متفاوتی است که به چند نمونه از آن اشاره میکنیم. بیمه های پسانداز سرمایه گذاری بیمه نامه پسانداز با کاهش حق بیمه در سال های اول بیمه نامه پسانداز با دو برابر سرمایه در صورت فوت بیمهنامه پسانداز با دو برابر سرمایه در صورت حیات بیمه نامه پسانداز با حق انتخاب.
▪ بیمه های مستمری
در بیمه نامه های مستمری، بیمه گر پرداخت مستمری را برای مدت معین و یا تمامی حیات بیمه شده تعهد میکند. این نوع بیمهنامه در کشورهای پیشرفته و مترقی با استقبال و درخواست عامه مردم مواجه شده است. به عبارت سادهتر بیمههای مستمری به کار افرادی میآید که در دوران حیات و فعالیت خود سرمایهای را اندوخته اند و حال میخواهند حداکثر بهره را از آن بگیرند. معمولا افرادی که نگران حالبازماندگان خود نیستند و نمیخواهند ارثیهای از خود برجای گذارند و مایل نیستند در دوران پیری و از کار افتادگی با مشکلات مالی مواجه گردند رو به سوی بیمههای مستمری میآورند. بیمههای مستمری دارای انواع متفاوتی به لین شرح است : مستمری با برگشت حق بیمه، مستمری متغیر، مستمری مضاعف، مستمری مخفف، مستمری با فاصله، مستمری بلافاصله.
در بیمهنامه های مستمری، به خلاف بیمه های عمر خطر زیستن طولانی بیمه گذار براساس جداولمرگ و میر تحت پوشش قرار میگیرد.
▪ بیمه های بازنشستگی
بیمه های بازنشستگی خصوصی در کلیه کشورهای پیشرفته و مترقی جهان ریشه در توسعه اقتصادی و اجتماعی ساختار قرن بیستم دارد و هدف آن ایجاد پوشش اقتصادی برای تعدادی از انسان های پیر، مسن و از کارافتاده است. در این روزگار مشکلات تأمین منابع مالی و اقتصادی سال خوردگان مسئلهای مهم و روبه دامنهیابی به شمار میرود، اگرچه صرف وجود مشکل نمیتواند توجیه کننده پدیده گسترش روز افزون این گونه طرح ها باشد. باتوجه به این که امکانات کار و فعالیت برای افراد بازنشسته و مسن کاهش مییابد در حالی که هم زمان نیازهای مادی و اقتصادی و درمانی آن ها افزایش پیدا میکند، بیمههای بازنشستگی راه حلی برای تهیه یک درآمد اضافی برای روزگاران پیری و ناتوانی است.
▪ بیمه های عمر گروهی
آن چه ما امروز به نام بیمه های گروهی میشناسیم، یکی از پدیدههای جدید شمرده میشود و بیش از ۶۰ تا ۷۰ سال از پیدایش آن نمیگذرد. بیمههای گروهی طرحی است که براساس آن تعداد زیادی از مزایای بیمه ای استفاده میکنند. رشد و توسعه بیمه های گروهی در جهان، هم زمان با انقلاب صنعتی در اروپا آغاز شد و باتوجه به وام های رفاهی کار فرمایان و به منظور تأمین کارکنان خود و افراد تحت تکفلآن ها از ارائه این گونه پوشش ها توسط شرکت های بیمه استقبال گردید.
کلیه طرحهای عمر که به طور خلاصه از آنها نام بردیم قابلیت ارائه گروهی را دارند. بیمه های گروهیدارای نرخ پایینترند و در ضمن اصول و شیوه بیمهگری آنها هم سهلتر و سادهتر است. این گونه قراردادها توسط کارفرمایان با بیمهگران منعقد میشود و مدت آن معمولا یک ساله است. نحوه تعیینسرمایه بیمهای معمولا به صورت چند برابر حقوق ماهانه، یعنی ۳۰، ۶۰ یا ۱۲۰ برابر آن است.
خطراتی که بیمه گر تعهدی در جبران خسارت آن ندارد:
بیمه عمر هم مانند سایر رشتههای بیمه دارای استثنائاتی است که شامل خطرات زیر میشود، مگراین که بین بیمهگر و بیمهگذار توافق دیگری شده باشد. خودکشی و یا سعی در خودکشی توسط بیمه شده در طول دو سال اول بیمهنامه. دربعضی ازکشورها شرایط بیمهنامه این مدت را یک سال و بعضی ۳ سال ذکر کردهاند. خطر جنگ، شورش، آشوب، بلوا. فوت ناشی از مشارکت در مسابقات سرعت، پروازهای اکتشافی و آکروباتی. در این گونه موارد، بیمهگر تعهدی در جبران خسارت ندارد و صرفاً به پرداخت ذخیره ریاضی درمورد بیمه نامه هایی که دارای ذخیره ریاضی است اکتفا میکند.
▪ بیمه سرقت
هر ساله در سراسر دنیا، وجوه نقد، جواهر آلات و سایر اجناس قیمتی به وسیله دزدان به سرقت میرود و اینسرقت ها مبالغ هنگفتی را در بر میگیرند علی رغم استفاده از سیستم های پیشرفته در کارخانهها، منازل و واحدهایتجاری، دزدان حرفهای هم چنان به کار خود ادامه میدهند. از آن جمله سارقان منازل مسکونی، دله دزدان فروشگاه ها، کیف زن ها، سارقان بانک ها و جواهر فروشی ها، دزدان انبارهای کالا، سارقان مسلح و سایر گروه های فعال در این زمینه را میتوان نام برد. با توجه بهزیان هنگفتی که این دزدی ها برای انسان ها بهوجود میآورد برای اولین بار درحدود یک صد سال پیش مؤسسه لویدز لندن اقدام به ارائه بیمه نامه دزدی کرد. به طور کلی پوشش بیمه دزدی و سرقت را میتوان به سه دسته کلی تقسیم کرد:
الف) بیمه سرقت از منازل مسکونی
ب) بیمه سرقت از واحدهای تجاری و صنعتی (مغازهها، ادارات، انبارها، کلوپ هایورزشی و کارخانه ها)
پ) بیمه دزدی از بانک ها
در این نوع بیمه نامه، ((خطر دزد)) و خساراتی که در اثر دزدی به بیمه گذار وارد میشود، بیمه میگردد. معمولا بیمه دزدی با سایر بیمه نامه ها ترکیب میشود که از رایج ترین آن ها ترکیب با بیمهآتشسوزی است.
● موارد تحت پوشش بیمه گر
لازم به توضیح است که بیمه دزدی، خسارات وارد در اثر سرقت (فقدان کالا) و یا خسارات وارد در اثر سرقت، به اشیاء مورد بیمه و یا خسارات وارد به محلی را که اشیاء مورد بیمه در آن قرار دارد تحت پوشش قرار میدهد. اما در بیمه دزدی خسارات وارد به اموال زمانی قابل جبران است که سرقت با شکستن حرز همراه باشد و سارق یاسارقان به یکی از طرق زیر به قصد سرقت وارد محل مورد بیمه شده باشند:
۱) شکستن در یا پنجره و یا سوراخ کردن سقف و دیوار.
۲) ورود به محل مورد بیمه به طور مخفیانه.
۳) ورود به محل مورد بیمه از طریق بالا رفتن از دیوار.
۴) ورود از در مورد بیمه به وسیله کلیدهای ساختگی.
۵) باز کردن در با کلیدهای اصلی مشروط بر این که کلیدهای مزبور به صورت غیرقانونی و از راه دزدی در اختیار دزدان قرار گرفته باشد.
باتوجه به مطالب ذکر شده، کلیه خسارات وارد به اشیاء مورد بیمه اعم از سرقت، بروز خسارت به اشیاء و یا خودمورد بیمه، غارت اموال بیمه اعم از این که با اعمال زور و حادثه توأم باشد یا خیر، تحت پوشش بیمهای قرار دارد در بیمه دزدی منازل مسکونی میتوان وجوه نقد، فلزات قیمتی و اوراق بهادار را نیز با توافق بیمه گر و تا مبلغ معینی بیمه کرد که معمولا در این مورد حدود تعهدات بیمه گر محدود است. سرقت های مسلحانه از بانک ها در زمان حمل وجوه نقد بین شعب و خزانه و یا موجودی صندوق ها و پشت گیشه ها هم براساس شرایط خاصی تحت پوشش قرار میگیرد. خطرات ناشی از تصادف اتومبیل حامل وجوه نقد، سوانح مربوط به هواپیمای حامل وجوه نقد واوراق بهادار، از جمله هواپیما ربایی هم تحت پوشش بیمهای است. معمولا حق بیمه این گونه بیمهنامهها در مورد خزانهها باتوجه به نوع خزانه و امکانات ایمنی و نگهداری آن محاسبه میشود، حالآنکه وجوه در راه و در جریان حمل و همچنین وجوه موجود در شعبه و گیشه براساس حجم گردش پول در طول سال و با درنظر گرفتن امکانات ایمنی محاسبه میگردد. در سرقت از بانک ها، معمولا سرقت هاییکه با شکستن حرز همراه است و یا سرقت های مسلحانه تحت پوشش بیمه قرار میگیرند. سرقت توسط کارکنان بیمهگذار (کارکنان بانک) تحت پوشش نیست. در پوشش دزدی بانک ها، باتوجه به نوع فعالیتآن ها، اوراق بهادار، مسکوکات طلا و ارزهای خارجی هم دارای پوشش هستند.
● موارد خارج از تعهد:
در انواع بیمه نامه دزدی، موارد زیر مستثنی و خارج از تعهد بیمه گراست. مگراینکه با توافق قبلی بیمه گر و بیمه گذار، بعضی از آنها با اضافه نرخ تحت پوشش قرار گیرند:
۱) خسارات وارد به وجوه نقد، ارزهای خارجی، تمبر، سفته و انواع اوراق بهادار.
۲) خسارات ناشی از تبانی و هم دستی دزد با هر یک از کارکنان و مستخدمان بیمهگذار.
۳) خسارات مستقیم ناشی از اشعه یونزا، رادیواکتیویته، تشعشعات و سوخت های هستهای و فضولات اتمی و یا مواد منفجره در محل مورد بیمه.
۴) خسارات ناشی از جنگ داخلی و خارجی، غارت، اقدامات خصمانه دشمن خارجی، شورش، بلوا، ضبط، قیام و ملی شدن.
۵) عدمالنفع ناشی از خسارت.
۶) عدم صداقت و امانت کارکنان بیمه گذار.
۷) اشتباهات دفتری، حسابداری و کامپیوتری (عمدی یا سهوی).
۸) خسارات ناشی از حمل پول در وسیله حمل بدون محافظ، جز در مواردی که اضطراری و معقول باشد.
● بیمه تعطیل کارخانه ها و کارگاه ها
این نوع پوشش بیمهای برای اولین بار در سال ۱۸۸۰ در انگلستان ارائه شد. پوشش بیمه آتشسوزی خسارت های مستقیم وارد به اموال و اشیاء را جبران میکند و بیمه نامه عدمالنفع به صورت پوشش ثانویه ای است که خسارات ناشی از توقف فعالیت عادی بیمه گذار به علت آتشسوزی، را جبران میکند. به طور مثال، از بین رفتن یک آپارتمان براثر آتشسوزی خسارتی مستقیم محسوب میشود در حالی که وقتیآپارتمان مذکور بر اثر آتشسوزی از بین میرود در نتیجه اجاره بهایی که از آن آپارتمان نصیب بیمه گذارمیشود نیز عملا از بین میرود و در نتیجه عدم استفاده از آپارتمان، در حقیقت برای مالک آن عدم النفع شمرده میشود. از بین رفتن یک انبار مملو از کالا، خسارتی مستقیم است، حال آن که از دست رفتن سود مفروض ازفروش آن کالا یک خسارت عدمالنفع تلقی میگردد. هدف از سرمایه گذاری در یک کار تولیدی، علاوه برتولید کار و گردش چرخ های اقتصادی سود بردن از آن فعالیت هم هست. بنابراین بیمه عدمالنفع به هرشکل و نوع که باشد ضامن تداوم سود حاصل در زمان بروز آتشسوزی و خسارت و تعطیل آن واحدتجاری است. در سال های اخیر از انواع بیمه عدمالنفع، درآمد خالص و خسارت واقعی مورد استقبال بیشتری واقع شده است.
● بیمه خطرات انفجار اتمی
این نوع بیمهنامه، خسارات جانی و مالی را تأمین میکند. یکی از شروط کمیسیون انرژی اتمی، اخذ پوششیجهت خطرات انفجار اتمی است. بنابراین خریدار این گونه بیمهنامهها معمولا مسئولان و گردانندگان راکتورهای اتمیهستند. این بیمهنامهها معمولا به صورت باز صادر میشود و کسانی که در رابطه با این رآکتورها دچار خسارت یا غرامت میشوند، میتوانند از پوشش های بیمهای آن استفاده کنند. شرکت های سوئیس بعد از این که در سال ۱۹۵۵ اتم در خدمت صلح درآمد، اقدام به تشکیل صندوق مشترکاتمی کردند و پوشش های بیمهای را ارائه دادند که از جمله می توان به جبران خسارات وارده به اشیاء که ناشی از آتشسوزی، انفجار، برقزدگی، سقوط هواپیما باشد و نیز خسارات ناشی از افزایش درجه حرارت رآکتورهای اتمی اشاره کرد. خسارات مذکور باید به صورت اتفاقی باشد. برای مثال، از کار افتادن دستگاه های خنک کننده رآکتورها. خسارات ناشی از آلودگی محیط زیست به اشعه رادیواکتیویته و یونزا نیز تحت پوشش قرار دارد. خسارات وارده به اشخاص، ناشی از اثر بروز اشعه رادیواکتیویته (منظور افرادی که با رآکتورها کار میکنند)، خسارات مالی و جانی وارده به اشخاص ثالث (بیمه مسئولیت)، ناشی از اثر اشعه رادیواکتیویته و یا انفجار هستهای. حمل و نقل سوخت و ضایعات اتمی هم دارای پوشش بیمه است. در این رشته بیمه، نرخ مورد محاسبه با توجه به قدرت رآکتور اتمی و استانداردهای ایمنی و با در نظر گرفتن آمار وخسارات وارد توسط بیمهگران تعیین میشود.
▪ بیمه دام
از مدت ها قبل نیاز مبرمی جهت پوشش بیمههای دام احساس میشد و به همین منظور در کشورهای اروپایی، بعضیاز اتحادیه ها وام هایی به کشاورزان جهت تأمین بیشتر اعطا کردند و از طرف دیگر بانک دارانی که اقدام به اعطای وامکرده بودند، در صدد تأمین و پوششی جهت حفظ سرمایههای خود برآمدند، زیرا در بعضی از سال ها بروز امراض مسری دهان و پا در بین دام ها، سرمایه های وامدهندگان را به خطر انداخت و موجب ضررهای هنگفتی به آن ها گردید. به همین سبب وجود چنین پوشش بیمه ای میتواند برای جبران خسارات مذکور مفید واقع شود. در بیمه دام، احشام و حیوانات درمقابلمرگ ناشیاز حادثه، مرض و یا حوادث ناشی از حمل و نقل و عدم النفع ناشیاز امراض دهان و پا بیمه میشوند. این نوع بیمهنامه معمولا برای حیواناتی مثل اسب، گاو و گوسفند صادر میشود و برای امراضیمانند سیاه زخم و دهان و پا، بیمه نامه جداگانه و پوششی مجزا صادر میشود.
ـ پوشش های بیمه دام
پوشش های بیمهای که در محدوده جغرافیایی مندرج در بیمه نامه به بیمه گذار ارائه شده و در تعهد بیمه گر برای جبران خسارت قرار دارد به شرح زیر است:
۱) مرگ ناشی از امراض طبیعی بیماری (Illness).
۲) نقص (Disease).
۳) حوادث (شامل فوت ناشی از آتشسوزی و صاعقه).
مواردی که خارج از تعهد بیمه گر است :
۱) خسارات از کار افتادگی دام و یا غیرقابل مفید بودن برای کار و هدفی که نگهداری میشده است.
۲) خسارات ناشی از اعمال جراحی، تلقیح و مایه کوبی (Inoculation) مگر این که این موارد به منظور جلوگیری ازمرض و یا بیماری های ناشی از حادثه انجام پذیرد.
۳) خسارات ناشی از غفلت بیمه گذار و کارکنان وی در حفظ و نگهداری یا اعمال عمدی که منجر به جراحت و یا مسمومیت احشام گردد.
۴) خساراتناشیاز هرگونه حملو نقل دریایی احشام به غیر از حمل از طریق راه های مجاز آبی داخلی.
۵) خسارات ناشی از جنگ.
۶) خسارات ناشی از جنگ داخلی، شورش، آشوب، اغتشاش و بلوا.
بیمه نامه های دام، احشام را در مقابل مرگ ناشی از امراض، جراحت های ناشی از حوادث، آتش سوزی، صاعقه، طوفان و یا در حال حمل پوشش میدهد.
▪ بیمه هواپیما
این نوع بیمه، پوشش های مورد نیاز بیمهگذاران را در قبال خطرات مربوط به هواپیما مانند مالکیت، اداره، تعمیر ونگهداری و یا فروش ارائه میدهد. در این بخش به طور مختصر اشارهای به بیمه بدنه و مسئولیت نیز خواهد شد. بیمه هواپیما نیز مانند بیمه اتومبیل در صورت بروز حادثه، هم خسارات مالی به وسیله نقلیه و هم خسارات مالی وجانی وارد به افراد ثالث را شامل میشود. هواپیما و خطرات پرواز دارای مسائل و مشکلات خاص خویش است. حوادث فاجعهآمیز هواپیما معمولا با جرح و فوت انسان ها و خسارات مالی وارد به اشخاص ثالث همراه است. مشکلات این نوع بیمه باتوجه به پیدایش هواپیماهای جدید با ظرفیت های بیشتر برای حمل مسافر، بار و سوخت و پیچیدگی تکنولوژی ساخت، روبه افزایش است. در زمان بیمه کردن بدنه و مسئولیت هواپیما چهار اصل کلی درنظر گرفته میشود:
۱) نوع هواپیمایی که بیمه میشود.
۲) خصوصیات، دانش فنی و ساعت پرواز خلبان.
۳) موقعیت جغرافیایی که هواپیما در آن مناطق تردد میکند.
۴) اهدافی که هواپیما برای انجام آن به کار میرود.
هواپیما معمولا برای اهداف زیر به کار میرود: پرواز در خطوط هواپیمایی مجاز و به منظور فعالیت تجاری، به عنوان هواپیماهای شخصی و برای مصارف کاری و تفریحی، کاربرد در مصارف علمی و تحقیقاتی و عکس برداری، کاربرد برای مصارف کشاورزی، کاربرد برای مصارف صنعتی.
پوشش های بیمه بدنه هواپیما
اگرچه خسارات رایج آتشسوزی، دزدی، طوفان و خسارات زمینی (تصادم درغیر مواقع پرواز) دارای پوششاست، اما بیمه بدنه هواپیما به صورت تمام خطر است و به سه شکل زیر ارائه میشود :
۱) بیمه تمام خطر در زمانی که هواپیما در حرکت نیست، کلیه خسارات و فقدان فیزیکی هواپیما در زمانی که در فرودگاه (زمین) قرار دارد و از نیروی محرکه خود برایحرکت و جا به جایی استفاده نمیکند، تحت این نوع بیمه پوشش میگیرد.
۲) بیمه تمام خطر به جز مواقعی که هواپیما در پرواز است کلیه خسارات و فقدان فیزیکی هواپیما در روی زمین حتی خسارات زمان جا به جایی هواپیما (Taxiing) شامل این نوع پوشش بیمهای میشود.
۳) بیمه تمام خطر، بر روی زمین و در زمان پرواز کلیه خسارات و فقدان ناشی از حرکت، توقف و یا جا به جایی هواپیما بر روی زمین و در زمان پرواز تحت پوشش بیمهای است.
مواردی که خارج از تعهد بیمهگر است:
استثنائات بیمه بدنه در بیمهنامههای صادره تا حدودی با یک دیگر متفاوت است، ولی جنبه عمومی و همگانی که در تمامی بیمهنامهها یافت میشود به شرح زیراست:
۱) چنان چه هواپیما برای مصارف غیرقانونی و بارضایت بیمهگذار به کار گرفته شود.
۲) هنگامی که هواپیما در خارج از محدوده جغرافیایی مندرج در بیمهنامه فعالیت کند.
۳) استفاده از هواپیما برای مصارفی به غیر از آن چه در بیمه نامه قید شده است.
۴) هدایت هواپیما توسط شخص دیگری به غیر از خلبان آن، مگر در مواردی که عمل جا به جایی (Taxiing) انجام میشود.
۵) زمانی که شرایط قابلیت پرواز هواپیما و یا اعتبار گواهینامه خلبانی خلبان نقض شده ولی پرواز انجام شده است.
۶) در شرایطی که با موافقت بیمهگذار، هواپیمای در حال پرواز بعضی از قوانین و مقررات هواپیمایی کشوری را نقض کرده باشد.
۷) هرگونه خسارات ناشی از کهنگی و فرسودگی لاستیک های هواپیما، مگر این که شرط مغایری برای پوشش آن ها وجود داشته باشد.
۸) خسارات ناشی از تغییر و تبدیل هواپیما، جنگ، اعتصاب، شورش و بلوا.
۹) خسارات ناشی از عدم استفاده.
ـ پوشش های بیمه مسئولیت هواپیما
بیمهمسئولیت، سهنوع پوشش را ارائه می دهد که حدود مسئولیت هریک ازآن ها با یک دیگر متفاوت است.
۱) جرح بدنی، به استثنای مسئولیت در قبال سرنشینان هواپیما
این نوع بیمه، بیمهگذار را در قبال اقدامات و دعاوی قانونی اشخاص ثالث برای مواردی چون جرحبدنی، بیماری، امراض و مرگ ناشی از حادثه در قبال مالکیت، تعمیر و نگهداری و کاربرد هواپیما باتوجه به شرایط مندرج در بیمهنامه پوشش میدهد. دراین نوع پوشش بیمهای غرامت هر شخص در قبال فوت و یا صدمات بدنی مشخص است و حداکثر تعهد بیمهگر برای خسارات ناشی از هر حادثه نیز معین است.
۲) جرح بدنی سرنشینان هواپیما
این نوع پوشش، بیمهگذار را در قبال دعاوی و اقدامات قانونی سرنشینان هواپیما در مواردی چونجرح بدنی، بیماری، امراض و مرگ ناشی از حادثه هواپیما باتوجه به شرایط مندرج در بیمهنامه تأمین میدهد. در این نوع بیمه نامه غرامت هر شخص در قبال فوت و یا صدمات بدنی مشخص است و حداکثر تعهد بیمهگر نیز برای خسارات ناشی از هر حادثه معین شده است.
۳) بیمه مسئولیت خسارات مالی
این نوع پوشش، بیمهگذار را در قبال دعاوی و غرامت های مالی ناشی از فعالیت های مربوط به مالکیت، تعمیر و نگهداری و یا کاربرد هواپیما، تأمین میدهد. حدود مسئولیت بیمهگر برای هر حادثه معین است.
موارد خارج از تعهد بیمهگر:
استثنائات بیمهنامه مسئولیت هواپیما در مورد بیمهگران مختلف، متفاوت است، اما به طور کلیاستثنائات به شرح زیر است :
۱) خسارات بدنی وارد به خود بیمهگذار.
۲) خساراتبدنی وارد به کارکنان بیمهگذار در طول مدت خدمت و اعتبار بیمه نامه.
۳) خسارات مالی وارده به اشیاء و اموال بیمهگذار، زمانی که متعلق به وی یا در تصرف و کنترل او باشد.
۴) مسئولیتهای بیمهگذار برای جرح بدنی و یا خسارات مالی ناشی از تولید، ساخت و یا فروش هواپیما و قطعات و لوازم یدکی آن و یا ناشی از هرگونه عملیات خدماتی (سرویس).
۵) مسئولیت بیمهگذار در زمانی که هواپیما با اجازه وی، بدون توجه به گواهی قابلیت پرواز و یا نادیدهگرفتن بعضی از قوانین هواپیمایی کشوری، اقدام به پرواز نماید.
▪ بیمه مهندسی
ـ بیمه تمام خطر نصب (EAR)
بیمه تمام خطر نصب یکی از انواع رشتههای بیمه مهندسی و جدید ترین آن هاست و امروزه در دنیا کاربرد فراوانی دارد. این نوع بیمه، معمولا پوشش های لازم را در زمان نصب کلیه ماشینآلات صنعتی، کارخانهها و هم چنین ساخت اسکلت های فلزی ساختمان های بلند، ارائه میدهد. در گذشته برای پوشش دادن کلیه خطرات یک پروژه می بایست بیمه نامه های متعددی از شرکت های بیمه تهیه شود تا خطرات گوناگونی چون آتشسوزی، مسئولیت مدنی، سرقت، دزدی با شکستن حرز، سیل، طوفان و زلزله راپوشش داد. اما بیمهنامه تمام خطر نصب، پوششی کلی ارائه میدهد و تمام موارد پیش گفته را دربرمیگیرد. امروزهپیمانکاران یا صاحبان پروژههای سنگین با خطرات متعددی روبهرویند و منابع تأمین کننده اعتبار این گونه پروژهها غالباً بانک ها هستند و بانک ها نیز در صورتی برای چنین مواردی سرمایهگذاری میکنند که مطمئن باشند خطری سرمایهگذاری را تهدید نمیکند، از این رو ارائه بیمهنامههایی مانند بیمهنامه تمام خطر نصب برای پروژههایی که توسط بانک ها و یا دولت ها سرمایهگذاری میشود الزامی است..
ـ مواردی که در تعهد بیمهگر است:
بیمه تمام خطر نصب، پوشش گستردهای برای هرگونه خسارت پیشبینی ناپذیر ناگهانی به ماشینآلات، کورهها و اموال واقع در محل نصب که متعلق به بیمهگذار بوده و یا در اختیار وی قرار داشته است ارائه میدهد. خسارات وارده به اموال بیمهگذار که ناشی از علل زیر باشد در تعهد بیمهگر است:
۱) خسارات ناشی از آتشسوزی، صاعقه، انفجار، سقوط هواپیما و عملیات آتشنشانی.
۲) خسارات ناشی از سیل، باران، برف، بهمن، امواج دریا و طوفان خسارات ناشی از زمین لرزه، نشست زمین، جا به جایی (لغزش) لایههای زمین و صخرهها.
۳) خسارات ناشی از سرقت یا شکستن حرز و دزدی ساده.
۴) خسارات ناشی از عدم مهارت، عدم تجربه، اعمال بدون سوءنیت و قصد بیمهگذار و هم چنین سهل انگاری کارکنان وی. ۵) خسارات ناشی از فشارهای ایجاد شده یا خلاء، از هم گسیختگی نیروی گریز از مرکز.
۶) خسارات ناشی از ریزش آوار، سایر عوامل خارجی و خسارات در زمان حمل و نقل کالا.
۷) غرامت صدمات جانی و بیماری وارد به اشخاص ثالث اعم از این که منجر به فوت شده یا نشده باشد.
۸) خسارات وارد به اموال اشخاص ثالث.
۹) پرداخت هزینه از بین بردن ضایعات ناشی از حوادث و خطرات مورد بیمه.
مواردی که خارج از تعهد بیمهگر است:
۱) خسارات ناشی از اشتباه در طرح پروژه (مگر در موارد خاص)، کاربرد مصالح نامناسب و قطعات معیوب.
۲) خسارات وارد به ماشینآلات و تجهیزات ناشی از شکست مکانیکی یا الکتریکی.
۳) خسارات ناشی از عمل عمدی و سهلانگاری بیمهگذار و یا کارکنان وی.
۴) خسارات ناشی از جرائم قراردادی، تأخیرات حادث شده در انجام و تکمیل پروژه و عدم اجراء یا لغو قرارداد.
۵) خسارات ناشی از جنگ، هجوم، عمل دشمن خارجی، عملیات خصمانه جنگ داخلی، یاغی گری، بلوا، انقلاب یا قیام، شورش و اعتصاب کارگران.
۶) خسارات ناشی از توقیف، ضبط و مصادره یا خرابی اموال، یا زیان وارده به آن به دستور دولت محلی یا قانونی یا هر مقام صلاحتی دار دیگر.
۷) خسارات ناشی از واکنش های هستهای، آلودگی های مربوط به تشعشعات هستهای و رادیواکتیویته.
توضیح آن که مدت بیمهنامه تمام خطر نصب، هم زمان با تخلیه ماشینآلات و اشیاء مورد بیمه درمحل نصب شروع میشود و تا پایان عملیات نصب و راهاندازی ادامه خواهد داشت. بنابراین در طول مدت بیمه، هرگونه کسری و خسارات وارد آمده در مدت زمان انبارداری، نصب و آزمایش، بهرهبرداری یا آزمایش بار تحت پوشش بیمه قرار دارد و در ضمن دوره آزمایش یک پروژه که معمولا تا مدت ۴ هفته است نیز تحت پوشش بیمه است.
▪ بیمه تمام خطر مقاطعهکاران(CAR)
گسترش سریع تکنولوژی و توسعه ابزارهای ساخت و کاربرد مواد اولیه جدید در زمینه صنایع و مهندسی برایساخت پروژههای ساختمان های مسکونی، اداری، بیمارستان ها، مدارس، تئاترها، کارخانه ها، نیروگاه ها، فرودگاه ها، پل ها، سد ها، آببند ها، تونل ها، سیستم های آبرسانی و زهکشی، بندرگاه ها و ایجاد کانال ها باعث شده که از طرف مقاطعه کاران تقاضایی نسبت به این نوع پوشش بیمهای ایجاد شده است. این نوع بیمه، رشته جدیدی شمرده میشود و کاربرد آن در جبران خسارت کارهای مورد مقاطعه از قبیل خاکبرداری، انجام امور تسطیح، اجرای موقت تأسیسات مورد نیاز کارگاهی و پروژه های اصلی است.
مواردی که در تعهد بیمهگر میباشد:
حدود پوشش این نوع بیمه نامه همان گونه که از نام آن استنباط میشود یک بیمه تمام خطر است که کلیه خطرات متداول در این زمینه را پوشش میدهد، مگر خطراتی که صراحتاً در شرایط عمومی بیمهنامه مستثنی شده باشد، بهعبارت دیگر بیمهگر مسئول پرداخت هرگونه خسارت و ضرر و زیان مالی ناگهانی است که در طول مدت بیمه به اموال بیمه شده و یا مراحل مختلف پروژه در محل مورد بیمه وارد شود.
خسارات ناشی از عوامل زیر در تعهد بیمهگر است:
۱) خسارات ناشی از آتشسوزی، صاعقه، انفجار، سقوط هواپیما و خسارات ناشی از عملیات آتش نشانی.
۲) خسارات ناشی از سیل، باران، برف، بهمن، امواج دریا و طوفان.
۳) خسارات ناشی از زمین لرزه، نشست زمین، جا به جایی (لغزش) لایههای زمین و صخرهها.
۴) خسارات ناشی از عدم مهارت و تجربه، اعمال بدون سوءقصد و نیت بیمهگذار و هم چنین سهلانگاری کارکنانبیمهگذار.
۵) خسارات ناشی از سرقت با شکستن حرز و دزدی ساده.
۶) در پوشش تمام خطر مقاطعهکاری، خسارات وارده به مصالح ساختمانی، ماشین آلات ساختمانی و تجهیزات کارگاهی در محل ساخت پروژه و یا در حین حمل و نقل و یا سوار یا پیاده کردن، تحت پوشش بیمهای قرار میگیرد.
مواردی که خارج از تعهد بیمه گر است:
بیمهگر خسارات ناشی از عوامل زیر را جبران نخواهد کرد :
۱) خسارات ناشی از جنگ، هجوم، عمل دشمن خارجی، عملیات خصمانه، جنگ داخلی، یاغی گری، بلوا، انقلاب یا قیام، شورش و اعتصاب کارگران.
۲) توقیف، ضبط، مصادره، خرابی اموال یا زیان وارد به آن به دستور دولت محلی یا قانونی یا هر مقام صلاحتی داردیگر.
۳) واکنش های هستهای، آلودگی های مربوط به تشعشعات هسته ای و رادیواکتیویته.
۴) عمل یا سهلانگاری عمدی بیمه گذار.
۵) تعطیلی تمام یا قسمتی از کار.
۶) خسارت های ناشی از نقشه غلط.
۷) هزینه های تعویض یا رفع نواقص کار یا مصالح ساختمانی.
۸) فرسودگی و یا پارگی و فساد در اثر مواد شیمیایی و زنگ زدگی و خرابی ناشی از عدم استعمال وشرایط عادی جوی.
۹) شکستگی و اختلال در کار تأسیسات و ماشین آلات و تجهیزات کارگاه.
۱۰) خسارت های وارد به پرونده ها، نقشه ها، دفاتر، صورت حساب ها، پول های رایج، تمبرها، اسناد، سفته، اسکناس و اوراق بهادار.
دوره اعتبار بیمهنامه با شروع فعالیت و تخلیه کالای مورد بیمه در محل اجرای پروژه شروع و پس ازتکمیل ساختمان، در زمان تحویل و یا بهره برداری خاتمه مییابد. قراردادهای CAR معمولا یک دوره ۱۲ ماهه دارد، که در این مدت میتوان تحت پوشش بیمه گر قرارگرفت.
▪ بیمه اتومبیـل
اتومبیل وسیلهای است که تقریباً از اواخر قرن نوزدهم و به شکلی همهگیر وارد زندگی انسان در جوامع بشری شده است و نقشی بسیار مهم در حمل مسافر و جابه جایی کالا دارد. اصولا در بیشتر جوامع بیشترین جابه جایی مردم و مسافران به وسیله اتومبیل صورت میپذیرد. پدیدار شدن این وسیله نقلیه اگر چه به همراه خود رفاه و آسایش و سرعت را به ارمغان آورده، اما به همان نسبت باعث بروز مشکلات بسیار و خطرات فراوان هم شده است، زیرا خطر تصادم و برخورد با این وسیله نقلیه رو به افزایش نهاده و تنها راه جبران و کمک به زیان دیدگان و رفع و یا تقلیل اثرات نامطلوب آن درزندگی آن ها استفاده از بیمه است. شرکت های بیمه با درک این نیاز ، طرح های متفاوتی برای جبران خسارات این حوادث ارائه دادهاند. در بیمه اتومبیل، گاهی تعهد بیمهگر جبران خسارت وارد به وسیله نقلیه بیمه شده است و گاهی خسارات وارد به شخص ثالث را جبران میکند معمولا کلیه حوادث زیان بار ناشی از تصادفات رانندگی به یکی از سه حالت زیراست:
۱) راننده مقصر است و زیان دیده مالی و جانی کاملا بیتقصیر است.
۲) زیاندیده مقصر است و راننده کاملا بیتقصیر است.
۳) راننده و زیان دیده هر دو در ایجاد حادثه مقصر هستند.
تشخیص هریک از سه مورد فوق صرفاً برعهده مقامات صلاحتی دار راهنمایی و رانندگی است و در صورت عدمتوافق زیان دیده با مقصر حادثه، نتیجهگیری از حادثه براساس گزارش مأموران انتظامی با محاکم صالحه است. ذکر این نکته لازم است که برای تسویه خسارات سنگین شرکت های بیمه به ارائه گزارش مقامات انتظامی که از حادثه بازدید کردهاند نیاز دارند. شرکت های بیمه در ایران پوشش های متفاوتی را در زمینه بیمه اتومبیل ارائه دادهاند که به طور خلاصهبه این شرح است:
۱) پوشش بیمه بدنه اتومبیل
۲) بیمه شخص ثالث (بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری در مقابلاشخاصثالث).
۳) بیمه حوادث سرنشین.
۴) بیمه مازاد مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث (تاحد دیه).
▪ بیمه بدنه اتومبیل
براساس شرایط این بیمهنامه، دارنده و یا مالک وسیله نقلیه اتومبیل خود را در برابر خطرات بیمه میکند تا در صورت بروز حادثه و ایجاد خسارت به وسیله نقلیه موضوع بیمه، شرکت بیمه خسارت وارد را براساس شرایط بیمه نامه جبران کند. منظور از خطرات موردتعهد بیمهگر، همان حوادثی است که درصورت واقع شدن چنان چه باعث نابودی و یا آسیب دیدگی اتومبیل شود بیمهگر موظف به جبران آنخواهد بود.
ـ خطرهای مورد تعهد بیمهگر:
۱) حوادثی که منجر به ورود خسارت به وسیله نقلیه مورد بیمه گردد، مانند تصادم دو اتومبیل، برخورد وسیله نقلیه با اجسام ثابت و یا متحرک، برگشتن و یا سقوط اتومبیل.
۲) آتشسوزی، صاعقه و انفجار وسیله نقلیه.
۳) سرقت کلی.
۴) خسارات وارد به لوازم یدکی اصلی اتومبیل که براساس کاتالوگ همراه اتومبیل به دارنده آن تحویلشده باشد.
۵) پرداخت کلیه هزینههای معقول و منطقی که به منظور نجات مورد بیمه و حمل و نقل آن به تعمیرگاه و یا محل امن صورت پذیرفته باشد.
۶) خساراتی که در جریان حمل و نقل توسط جرثقیل، خط آهن و یا سایر وسایل نقلیه به مورد بیمه وارد آید.
ـ خطرهای خارج از تعهد بیمهگر:
خطرهای خارج از تعهد بیمهگر خطراتی است که چنان چه منشأ بروز حادثه منجر به خسارت گردد، بیمهگر براساس شرایط بیمه نامه متعهد جبران خسارت آن نخواهد بود، مگر این که برخلاف آن توافق شده باشد، این خطرات عبارتند از:
۱) خسارات ناشی از کهنگی، عدم مراقبت و نگهداری و اسقاط اتومبیل.
۲) هرگونه آسیب و خسارت وارد به لاستیک ها، جز در زمانی که وسیله نقلیه به علت آتشسوزی خسارت دیده باشد که در این حالت فقط تا۵۰ درصد قیمت لاستیک به عنوان خسارت پرداخت خواهد شد.
۳) زیان ناشی از عدم استفاده از وسیله نقلیه از زمانی که دچار حادثه میشود تا زمانی که راهاندازی مجدد میگردد.
۴) کاهش و پایین آمدن ارزش مورد بیمه براثر حادثه.
۵) خطرات جنگ، شورش و انقلاب، و خسارات مستقیم و غیرمستقیم ناشی از انفجارهای هستهای واشعه یونزا.
۶) خطرات طبیعی مانند، زمین لرزه، سیل و آتشفشان.
۷) خسارت های عمدی بیمهگذار.
۸) خسارات ناشی از رانندگی در حین مستی و یا تحت تأثیر مواد مخدر و یا آزمایش سرعت.
▪ بیمه شخص ثالث
افرادی که در یک جامعه زندگی میکنند باید تابع قوانین و الزامات آن جامعه باشند و به همین دلیل چنان چه شخصی چه از روی عمد و چه به علت بیاحتیاطی و غفلت مرتکب عملی خلاف قانون ومقررات شود، مسئول بوده و باید به مجازات متناسب با آن بیاحتیاطی برسد و زیان وارد اعم از مالی و یا جانی را جبران کند. مسئولیت مدنی زمانی جنبه عملی به خود میگیرد که شخص مقصر حادثه مجبورشود زیان وارد به شخص ثالث را جبران کند. تفاوت مسئولیت مدنی با مسئولیت جزایی در این است که مسئولیت جزایی قابل بیمه کردن نیست و مغایر قوانین و عرف جوامع انسانی تلقی میشود. بیمه مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری در ایران در بیست و نهم دی ماه ۱۳۴۷ به تصویب رسید تا مسئولیت مدنی بیمهگذار در مقابل اشخاص ثالث در نتیجه حوادث ایجاد شده از وسیله نقلیهمورد استفاده خود را بیمه کند.
▪ بیمه اختیاری
بیمه اختیاری (که شامل بیمهنامههای دیه، بیمه مازاد ثالث و بیمه کارت سبز است که این سه نوع اخیر سال ها بعد از تصویب قانون بیمه شخص ثالث توسط شرکت های بیمه طرح ریزی و ابداع شده است). باتوجه به این که این بیمه نامه خسارات مالی و جانی وارد به اشخاص ثالث را جبران میکند، براساسشرایط بیمهنامه افراد زیر در قبال بیمهگذار شخص ثالث شناخته نمیشوند:
۱) بیمهگذار و کلیه افرادی که مسئولیت آنها مسئولیت بیمهگذار تلقیمیشود.
۲) کارکنان بیمهگذار مسئول حادثه که در حین کار و انجام وظیفه باعث بروز حادثه شده باشند.
۳) همسر، پدر، مادر، اولاد و اجداد تحت تکفل بیمهگذار.
۴) رانندهای که حادثه منحصراً در نتیجه خطای او ایجاد شده باشد.
بیمهگر، مسئولیت مدنی بیمهگذار در قبال اشخاص ثالث را در مورد خسارتهای مالی تا مبلغ ۲۵۰۰۰ ریال و خسارتهای جانی حداکثر تا مبلغ ۲۰۰,۰۰۰ ریال بیمه کرده است که در صورت بروز حادثه آن راپرداخت خواهد کرد.
خسارت های زیر از شمول تعهدات بیمهگر خارج است:
۱) خسارات ناشی از جنگ، جنگ داخلی، شورش، آشوب، بلوا، انقلاب.
۲) خسارات ناشی از خطرات طبیعی از قبیل سیل، زلزله، صاعقه و طوفان خسارات مستقیم و غیرمستقیم ناشی از اشعه یونزا و رادیواکتیویته.
۳) خسارات وارد به محمولات وسایل نقلیه مورد بیمه خسارات ناشی از محکومیت جزایی و پرداخت جرایم.
۴) خسارات وارد ناشی از عمل متصرفین غیرقانونی وسایل نقلیه یا رانندگان فاقد گواهینامه،
۵) خسارات وارد به بیمهگذار و کالا، اموال، ساختمان ها و وسایل نقلیه تحت مالکیت و یا تصرف بیمهگذار.
▪ بیمه حوادث سرنشین و راننده
اصولا هرتصادم باعث بروز دونوع خسارت میشود؛ نخست خساراتیاست که به اشخاص ثالث وارد میآید که لزوماً و برحسب قانون، مقصر حادثه ملزم به جبران آن است و دیگر خساراتی است که به وسیله نقلیه مقصر حادثه، راننده و سرنشینان آن وارد میآید.
خسارات دسته اول را میتوان از محل بیمهنامه شخص ثالث و یا مازاد ثالث جبران کرد و خسارات دسته دوم خود شامل دو قسمت است که خسارات مالی و خسارات جرح و فوت از این دستهاند. بخش نخست خسارات دسته دوم را میتوان از محلبیمهنامه بدنه اتومبیل جبران کرد و بخش دوم آن یا باید از طریق بیمهنامه حوادث سرنشین جبران شود و یا بیمه نامه دیه این گونه خسارات جرح و فوت را جبران کند. دراین حالت چنان چه شرکت بیمه سرنشینان اتومبیل را بیمه کرده باشد، در صورت بروز خسارات جرح و فوت، آن را جبران خواهد کرد.
ـ خطرهای مورد تعهد بیمهگر:
براساس شرایط بیمهنامه حوادث سرنشین، چنان چه وسیله نقلیه مورد بیمه به علت آتشسوزی، انفجار، واژگون شدن، منحرف شدن و یا سقوط باعث بروز هرگونه خسارت جرح و فوت سرنشینان اتومبیل شود، بیمهگر متعهد است خسارات وارد را براساس شرایط بیمهنامه پرداخت کند. لازم به ذکراست که تعهد بیمه گر در مورد بیمهنامه حوادث سرنشین محدود به ظرفیت مجاز اتومبیل مورد بیمهاست. در واقع بیمه سرنشین نوعی بیمهنامه حادثه است که در آن خطرات مورد بیمه، محدود به مواردی است که در بیمهنامه از آن ها به عنوان حوادث مشمول بیمه نام برده شده است.
ـ خطرهای خارج از تعهد بیمه گر:
سرنشینان وسیله نقلیه مورد بیمه در مقابل حوادث مذکور در بند تحت پوشش بیمهای قراردارند و تابع شرایط عمومی بیمه نامه حوادث سرنشین میباشند؛ اما در صورتی که بروز و منشأ حادثه یکی از خطرات مذکور در ذیل باشد، بیمهگر تعهدی در جبران خسارت ندارد.
۱) خسارات ناشی از خطراتطبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان، صاعقه و آتشفشان که انسان در ظهور و بروز آن ها دست نداشته و بروز آن خارج از اراده وی است.
۲) خسارات ناشی از جنگ، شورش، آشوب، بلوا، اعتصاب و ... که معروف به خطرات اجتماعیاست قابل جبران نیست مگر این که شرط خلاف دیگری بین طرفین قرارداد توافق شده باشد.
۳) خسارات ناشی از کاربرد وسیله نقلیه در مسابقات شرط بندی و آزمایش های رانندگی.
۴) خسارات ناشی از تشعشعات رادیواکتیویته و اشعه یونزا.
۵) خسارات وارد به سرنشینان اتومبیل چنان چه در زمان سوخت گیری آن ایجاد شده باشد.
اصولا خسارات وارد در صورتی قابل جبران است که راننده دارای گواهینامه مجاز رانندگی باشد. درصورتی که حادثه منجر به نقص عضو و ازکارافتادگی سرنشینان اتومبیل شود، غرامت براساس جدول نقص عضو و از کار افتادگی پرداخت و تسویه خواهد شد.
▪ بیمه مازاد مسئولیت مدنی ثالث تا حد دیه
درقانون مجازاتاسلامی (دیات) که درسال ۱۳۶۱ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، قانون گذار دیه را بدینگونه تعریف کردهاست :
دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو بهمجنی علیه یا به ولی یا اولیاء دم او داده میشود. با نگاهی به این تعریف در مییابیم که دیه در واقع مجازاتی است که شرع برای قتل نفس، جرح و یا صدمات بدنی دیگر برای مقصر حادثه در نظر گرفته مشروط بر این که عمدی نباشد. یکی از مصادیق اینتعریف و در واقع تحقق امر دیه، همانا حوادث ناشی از رانندگی است، زیرا راننده و یا دارنده وسیله نقلیه موتوری مسئول خساراتی است که ممکن است به علت کاربرد وسیله نقلیه به اشخاص ثالث وارد شود و بیمه شخص ثالث هم به منظور جبران ضرر و زیانهای ناشی از کاربرد همین وسیله نقلیه توسط قانون گذار تصویب شده است. دادگاه ها مقدار دیه قتل نفس یک مرد مسلمان را یکی از موارد ششگانه زیر که جانی در انتخاب هریک از آن ها مخیر میباشد و تلفیق آنها هم جایز نیست تعیین کردهاند.
۱) یک صد شتر سالم و بدون عیب که خیلی هم لاغر نباشد.
۲) دویست گاو سالم و بدون عیب که خیلی هم لاغر نباشد.
۳) یک هزار گوسفند سالم و بدون عیب که خیلی هم لاغر نباشد.
۴) دویست دست لباس سالم از حلههای یمن.
۵) یک هزار دینار مسکوک سالم و غیرمغشوش که هر دینار یک مثقال شرعی طلا به وزن ۱۸ نخود است.
۱۰) ده هزار درهم مسکوک سالم و غیرمغشوش که هر درهم به وزن ۱۲/۶ نخود نقره میباشد.
پرداخت قیمت هریک از موارد شش گانه در صورت تراضی طرفین کافی است و اگر تلفیق به عنوان پرداخت قیمت یکی از موارد شش گانه باشد کافی است.
باتوجه به قوانین مصوب، شرکت های بیمه با در نظر گرفتن محدودیت پوشش بیمهای غرامت مالی وجانی بیمه نامه شخص ثالث، اقدام به ارائه بیمهنامهای مازاد با همان شرایط و چند شرط اضافی خاصکرده و آن را بیمهنامه مازاد ثالث (دیه) نام گذاری کردند.
اصولا شرایط عمومی این بیمهنامه مطابق با شرایط عمومی بیمه نامه اجباری مسئولیت مدنیدارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث است، اما تفاوت عمده آن با بیمهنامه شخص ثالث در این است که خسارات وارد براساس رأی محاکم صالحه قابل پرداخت است. تعهد بیمهگر از لحاظ افراد زیان دیده در داخل وسیله نقلیه موتوری برابر ظرفیت مجاز اتومبیل است، حال آنکه در خارج از وسیله نقلیه برای شمار افراد محدودیتی وجود ندارد. شرکت های بیمه باتوجه به قیمت و ارزش فعلی موارد شش گانهای که محاکمه صالحه رأی خود را بر آن اساس صادر میکنند بیمه نامههایی را برحسب درخواست بیمهگذاران خود از مبلغ شش میلیون تا هفتادمیلیون ریال صادر میکنند. نرخ حق بیمه بیمه نامههای دیه توسط بیمه مرکزی ایران به شرکت های بیمه ابلاغ شده است.
▪ بیمه باربری
اصولا بیمه حمل و نقل کالا پوششی است که بیمه گر درمقابل دریافت حق بیمه متناسب با پوشش بیمهای از بیمهگذار، تعهد میکند که چنان چه کالای مورد بیمه در جریان حمل و جا به جایی ازمبدأ به مقصد مندرج در بیمه نامه و به علت وقوع یکیاز خطرات مندرج در بیمه نامه تلف و یا دچار خسارت شد و یا بیمه گذار براساس قوانین و مقررات بینالمللی متحمل پرداخت هزینههاییگردید، زیان وارد بهکالا را جبران کرده و هزینهها را هم بپردازد. البته علاوه بر پوشش های گفتهشده، در بعضی از موارد زیان وخسارات وارد به اشخاص ثالث هم تحت پوشش این بیمه نامهها قرار میگیرد. حمل و نقل و جا به جایی کالا ممکن است توسط وسایل حمل و نقل مختلف مانند کشتی، هواپیما، کامیون و قطار انجام پذیرد. به همین دلیل در این سرفصل بیمه حمل و نقل کالا را به سه بخش عمده و اساسی به شرح زیر تقسیممیکنیم :
۱) بیمه حمل و نقل دریائی
۲) بیمه حمل و نقل زمینی
۳) بیمه حمل و نقل هوایی
در بسیاری از مواقع اجازه استفاده از وسایل مختلف حمل کالا در بیمهنامه داده میشود و در نتیجه کالا با کشتی، کامیون و قطار و احتمالا با هواپیما حمل میشود و به همین دلیل این گونه بیمهنامهها مورد تقاضای متصدیان حمل ونقل است که، آزادی عمل بیشتری را در اختیار آن ها قرار میدهد. بنابراین چنان چه کالا تمام مسیر حمل را با یک وسیله نقلیه طی کند، بار نامه مربوط به آن وسیله حمل صادر میشود و در نتیجه بیمهنامه هم بر همان اساس صادرمیگردد.
▪ بیمه باربری دریایی
قرارداد بیمه باربری دریایی، قرار دادی است که براساس آن بیمهگر تعهد میکند که خسارات وارد به کالای مورد بیمه را که در جریان حمل بر اثر حوادث دریا حادث شده باشد باتوجه به شرایط و استثنائات بیمهنامه جبران کند. بایدبه این واقعیت توجه کرد که تعهد بیمهگر در جبران خسارت وارد صرفاً مربوط به مواردی است که تلف کالا و یا خسارت ناشی از خطرات دریا و یا حوادث وسیله نقلیه باشد. در ایران شرکت های بیمه به طور معمول، بیمهنامههای باربری دریایی خود را براساس شرایط بیمهنامههای انستیتوی بیمهگران لندن صادرمیکنند، یعنیاین که صنعتبیمه کشور پذیرای اصول و مقررات یکنواخت بازارهای بیمه جهانی شدهاست تا داد و ستد اتکایی هم دراین زمینه تسهیل شدهباشد. نگاهی به حجم واردات و صادرات کالا چه قبل و چه بعد از انقلاب گویای فعالیت های اقتصادی کشور است و اهمیت استراتژیک بیمهنامه حمل و نقل دریایی، زمینی و هوایی را نشان میدهد. کالای خریداری شده بدون در نظر گرفتن نحوه خرید آن به وسیله خریدار و یا فروشنده بیمه میشود. در بیمهنامهباربری دریایی، بیمهگر تعهدات خود را در قبال بیمهگذار بهروشنی در بیمهنامه تصریح و استثنائات را مشخصمیکند. به منظور ارائه یک تقسیمبندی مفید و ساده، بیمهنامههای باربری را برحسب نوع بیمهنامه و نوع کالای مورد حمل میتوان به چهار گروه اصلی و اساسی تقسیم کرد که به اختصار به شرح آنها میپردازیم. قبل از ورود به بحثدرباره انواع بیمهنامههای باربری، لازم است این مسئله توضیح داده شود که بیمه بدنه کشتی، خسارتهمگانی، هزینههای نجات، عدم تحویل کالا و خطر جنگ در طبقهبندی بیمههای دریایی قرارمیگیرند.
▪ بیمه نامه از بین رفتن تمامی کالا
براساس شرایط این بیمهنامه، بیمهگر زمانی اقدام به جبران خسارت بیمهگذار میکند که تمامی کالا و محموله درجریان حمل و به علت یکی از خطرات دریا، از بین رفته و یا از انتفاع افتاده باشد و بههمین دلیل اگر بخش عمده کالا از بین رفته و صرفاً اندکی ازآن باقیبماند، بیمهگر تعهدی درجبران خسارت کالا نخواهدداشت. این نوع پوشش بیمهای دارای کاربرد زیادی نیست و فقط برای بیمهکردن کالاهای مخصوصی ازقبیل سیمان، نفت و غلات مورد استفاده قرار میگرفت و به نام بیمه تشریفاتی و در برههای از زمان به نام بیمه گمرکی شهرت داشت، زیرا براساس مصوبات هیئت وزیران، کالای صادراتی میبایست تحت پوشش بیمهای قرارگیرد و چون عرف بر ایناست که خریدار پوشش بیمهای مورد نیاز خود را که متناسب با کالاست نزد بیمهگر کشور خود تهیه کند، این نوع پوشش بیمهای صرفاً بهصورت تشریفاتی و جهت ترخیص کالا برای عملیات صادرات مورد استفاده قرار میگرفت.
▪ بیمه نامه اف.پی.ا.(۱۴)F.P.A
قبل از بحث درباره شرایط سه گانه بیمههای حمل و نقل که به بحث درباره آن ها خواهیم پرداخت، باید به این نکته بسیار مهم اشاره کنیم که در صورت استفاده بیمهگذار از هریک از شرایط سه گانه، پوشش بیمهای محدود به خطرهای مذکور در این بیمهن امهها نخواهد بود، بلکه بیمهگر و بیمهگذار با توافق قبلی و یا درج در شرایط خصوصی بیمهنامه،قادرند که تعهدات خود را تعدیل (کاهش، یا اضافه) کنند. مثلا در بیمه نامههای دبلیو.ا. (W.A)(۱۵) میتوان خسارات ناشی از شکست، ریزش، چنگگ، نشت را هم اضافه کرد و یا با پرداخت حق بیمه اضافی فرانشیز خسارت جزئی را از بیمهنامه حذف کرد. اصطلاح اف.پی.ا. حروف اختصاری عبارت، Free From particular Average است، به این معنا و مفهوم که بیمهگر خسارات در تعهد خود را بدون پرداخت خسارت خصوصی و یا خاص می پردازد. در این نوع پوشش بیمهای، تعهدات بیمهگر از زمان خروج کالا از انبار و یا اسکله محل بارگیری کالا که در بیمه نامه به آن اشاره شده است آغاز میشود و تا زمان تخلیه کالا در بندر مقصد و یا انبار بیمهگذار ادامه خواهد داشت. در این پوشش بیمهای، بیمهگر متعهد پرداخت خسارات خصوصی (خسارت جزء) نیست مگر این که این گونه خسارات ناشی از حادثه وسیله نقلیه، یعنی آتش گرفتن، غرقشدن، تصادم و یا به گل نشستن شناور باشد.
خساراتی که در بیمهنامه اف.پی.ا. مورد تعهد بیمهگر است:
در این پوشش بیمهای، بیمهگر متعهد پرداخت خساراتی به شرح زیر است:
۱) از بین رفتن کلی کالای مورد بیمه (واقعی و فرضی) به طوری که بیمه گذار از دریافت کالای خود محروم بماند، که این خسارت میتواند ناشی از حادثه وسیله نقلیه و یا شناور باشد.
۲) از بین رفتن و تلف بخش معینی از کالا، در صورتی که مورد بیمه از چندین قسمت مختلف ترکیب شده باشد و تمامی یک بخش و یا قسمتی از آن از بین برود، بدون درنظر گرفتن این که برای آن قسمت خسارت دیده سرمایه بیمهای معین منظور شده و یا نشده باشد.
۳) از بین رفتن یک صندوق، پالت و یا نگله در طول زمان بارگیری، تخلیه و یا انتقال محموله ازشناوری به شناور دیگر.
۴) پرداخت خسارات مستقیم ایجاد شده ناشی از زیان همگانی.
۵) پرداخت تعهدات ایجاد شده ناشی از زیان همگانی.
۶) کلیه هزینههای مربوط به نجات کالا هزینههای خاص، چنان چه پرداخت این هزینهها به موجب بیمه نامه قابل پرداخت بوده و در تعهد بیمهگر باشد.
۷) پرداخت هزینههایی که برای جلوگیری از خسارت و یا توسعه خسارت انجام میشود.
۸) کلیه خسارات ناشی از زیان اختصاصی به علت غرق، آتشسوزی، بهگلنشستن، انفجار، تصادم شناور با اسکله، صخره، قطعات شناور یخ و یا تخلیه اضطراری کالا که در نتیجه یکی از خطرات مذکوردر این بند و در بندر پناه (بندر بین راه) انجام شده باشد.
ـ خسارات خارج از تعهد بیمهگر در بیمه نامه:
دربیمهنامه اف.پی.ا. خسارات زیر خارجاز تعهد بیمهگراست:
۱) خسارات جزئی (زیان اختصاصی) به جز مواردی که در بالا ذکر شد.
۲) کسر و یا عدم تحویل بخشی از یک پالت، صندوق، بسته یا نگله.
۳) خسارات ناشی از تأخیر در تحویل کالای مورد بیمه، هرچند تأخیر به علت یکی از خطرات موردتعهد بیمهگر صورت گرفته باشد.
۴) عیب ذاتی کالای موردبیمه، مانند کسر وزن درحد متعارف که ارتباط با حادثه ندارد.
۵) خسارات عادی و متعارف ناشی از ریزش عادی، نشت و سرخالی شدن مایعات.
۶) خسارات ناشی از عمل جانوران موذی از قبیل موش، حشرات و مانند آن.
۷) خسارات ناشی از آب شیرین.
۸) خساراتی که مستقیماً براثر جنگ، اعتصاب، شورش و اغتشاشات داخلی بهوجود آمده باشد.
بیمه نامه های باربری با شرایط دبلیو.ا. (.W.A)
در بیمه نامه هایی که با شرایط دبلیو.ا. صادر میشود، بیمهگر علاوه بر پرداخت خسارات عمومی، تعهد پرداخت خسارات جزئی (خسارت های خصوصی) را هم دارد. باید به این نکته اشاره شود که پرداخت خسارت در این نوع پوشش بیمهای منوط به این امر است که میزان و مبلغ خسارت بیشتر از درصد فرانشیز ذکر شده در بیمهنامه باشد. در این نوع پوشش بیمهای، معمولا خسارات شکست و ریزش بیمه نیست، مگر این که بیمهگذار، با پرداخت حق بیمه اضافی این خطرات را بیمه کند. برایتوضیح اضافه میشود که خسارت جزئی به آن دسته از خساراتی اطلاق میگردد که میتواند باعث ازبین رفتن یک پالت، نگله یا بستهای از کل محموله و یا بخشی از یک پالت بسته و یا نگله باشد.
خساراتی که در بیمهنامه دبلیو.ا.(W.A.) مورد تعهد بیمهگر است:
در این نوع پوشش بیمهای، بیمهگر مسئول و متعهد جبران خسارت های زیر است:
۱) از بین رفتن کامل مورد بیمه به علت حوادث مشمول بیمه (واقعی وفرضی)
۲) از بین رفتن یک پالت، صندوق، بسته و یا نگله که جزئی از یک محموله است و خسارت در اثنای بارگیری، تخلیه و یا ترانشیپمنت واقع شده باشد.
۳) از بین رفتن بخشی از یک محموله در زمانی که کالا به قسمت های متفاوت تقسیم شده و کار حمل و نقل آن در دفعات مکرر انجام میشود.
۴) سهم هزینهها و تعهدات ایجاد شده ناشی از خسارت همگانی.
۵) خساراتمستقیم وارد بهکالای موردبیمه که ناشیاز بروزحادثه همگانی باشد.
ـ هزینه های نجات کالا
هزینههای خاص از قبیل هزینههای تخلیه، بارگیری، انبارداری و حمل مجدد کالای مورد بیمه از بندر پناه به مقصد مندرج در بیمهنامه و هزینههایی که برای جلوگیری از خسارت و یا جلوگیری از توسعه خسارت صرف میشود. زیان اختصاصی پس از کسر فرانشیز توافق شده در بیمهنامه مشروط بر این که در حد فرانشیز مقرر در بیمهنامه باشد. در صورتی که شناوری که کالا را حمل میکند غرق شده، به گل نشسته و یا دچارحریق شود و یا خسارت وارد بر اثر آتشسوزی، انفجار، تصادم، یا برخورد کشتی با وسیله نقلیه دیگری و یا هر شیئی ثابت و یا متحرکی مانند کوه های شناور یخی باشد و یا کشتی در بندر پناه خاتمه سفر را اعلام و کالا را تخلیه کند، بیمهگر خسارت وارد را بدون کسر فرانشیز پرداخت خواهد کرد.
خسارات خارج از تعهد بیمهگر در بیمهنامه با شرایط دبلیو.ا. :
در بیمه نامه باربری دبلیو.ا. خسارات زیر جزء تعهدات بیمه گر نخواهد بود:
۱) خسارات ناشی از تقصیر، اقدامات عمدی و اعمال خلاف بیمهگذار عدم تحویل و یا کسری کالای مورد بیمه.
۲) خسارات ناشی از تأخیر در حمل و عدم تحویل کالای مورد بیمه ولو این که به علت یکی ازحوادث و خطرات مشمول و مورد تعهد بیمهگر پدید آمده باشد.
۳) خسارات ناشی از عیب ذاتی و یا کیفیت خاص مورد بیمه.
۴) خسارات متعارف و معمول ناشی از ریزش، نشت، سرخالی شدن مایعات و یا تبخیر و مانند آن.
۵) خسارات ناشی از عمل جانوران موذی از قبیل موش و یا حشرات.
۶)خسارات ناشی از آب شیرین.
۷) خساراتی که مستقیماً دراثر جنگ، شورش، اعتصاب و اغتشاشات داخلی پدید آمده باشد.
۸) خساراتی که به علت صفافی نامناسب کالا در انبار کشتی پدید آید و یا خسارات ناشی از دزدی، دله دزدی و شکست.
ـ خساراتی که دربیمه نامه تمام خطر(All Risk) تحت پوشش بیمه گراست
اصولا پوشش های جامع و کامل در کلیه رشتههای بیمهای مورد تقاضای بیمهگذاران هر بازار بیمهاست، زیرا اعتبار دهندگان و یا صاحبان کالا برای حفظ منافع و سرمایههای خود نیاز به تأمین وپوشش های بیمهای کامل دارند و به این لحاظ این گونه بیمهنامه امروزه جای مناسب خود را در بازار ایران و سایر کشورهای جهان باز کرده است. قبل از یکنواخت کردن شرایط بیمهنامههای تمام خطر بیمهگران بازارهای مختلف و حتی در یک بازار، این پوشش را با متون متفاوت در اختیار بیمهگذاران خود قرارمیدادند؛ اما به علت بروز مشکلات بسیار و اختلافات زیاد بین بیمهگران و بیمهگذاران در تعبیر و تفسیرشرایط ارائه شده، ایجاد هماهنگی و یک نواختی در تدوین شرایط این بیمهنامهها ضروری به نظرمیرسید و به همین جهت انستیتوی بیمهگران لندن شرایط این بیمهنامهها را به صورت یکنواخت تدوین کرد و اکنون مورد استفاده کلیه بازارهای جهان از جمله ایران است. در بیمهنامههای تمام خطر، بیمهگر خسارات وارد به کالا را از زمان خروج آن از انبار فروشنده یا از بندر مذکور در بیمه نامه تا زمان تخلیه کالا در بندر مقصد و یا تحویل آن به بیمهگذار جبران خواهد کرد. خسارات جزئی پرداختی در این پوشش بیمهای بدون کسر فرانشیز تسویه خواهد شد.
ـ خساراتی که در بیمهنامه تمام خطر مورد تعهد بیمهگر است:
۱) از بین رفتن کامل مورد بیمه به علت حوادث مشمول بیمه (واقعی و فرضی).
۲) از بین رفتن بخشی از یک محموله چنان چه کالا به بخش ها و یا قسمت های مختلف تقسیم شده و حملآن به دفعات از طرف بیمهگر مجاز شناخته شده باشد.
۳) خسارت ناشی از بارگیری، تخلیه و جا به جایی از شناوری به شناور دیگر چنان چه منجر به از بین رفتنهر پالت، نگله و یا صندوق گردد.
۴) خسارات مستقیم (تفدی) ناشی از زیان همگانی.
۵) سهم هزینهها و تعهدات ایجاد شده ناشی از خسارت همگانی هزینههای نجات کالا.
۶) هزینههای خاص، از قبیل هزینههای بارگیری، تخلیه، انبارداری و حمل مجدد کالای مورد بیمه از بندر پناه به مقصد.
۷) پرداخت خسارات جزء( زیان اختصاصی) بدون کسر فرانشیز.
۸) پرداخت خسارات خطرات اضافی دیگر از قبیل، دزدی، دله دزدی و عدم تحویل، آبشیرین، اکسیداسیون، نشت، زنگزدگی، ریزش و سرخالی شدن مایعات، لهشدن، شکست، خمشدن، خراشبرداشتن، لکشدن و خسارات ناشیاز رطوبت، حرارت و مجاورت با کالای دیگر (بو گرفتن و آلوده شدن).
خسارات خارج از تعهد بیمهنامه با شرایط تمام خطر:
در بیمهنامه باربری با شرایط تمام خطر، خسارات زیر شامل تعهدات بیمهگر نخواهد بود:
۱) خسارات ناشی از سوءنیت و اقدامات عمدی بیمهگذار و یا نمایندگان او.
۲) خسارات ناشی از تأخیر در حمل و عدم تحویل کالای مورد بیمه ولو این که به علت یکی ازحوادث و خطرات مشمول و مورد تعهد بیمهگر پدید آمده باشد.
۳) خسارات ناشی از عیب ذاتی و یا کیفیت خاص مورد بیمه.
۴) خسارات ناشی از عمل جانوران موذی از قبیل موش و حشرات.
۵) خسارات عادی از قبیل، تبخیر یا کسری مایعات که به علت حادثه پدید نیامده باشد.
۶) خسارات ناشی از جنگ، شورش، آشوب و بلوا.
نرخ بیمهنامه های باربری در شرایط سه گانه
شورای عالی بیمه براساس آییننامه شماره ۸ مصوب ۳۰/۰۶/۱۳۵۲ نرخ بیمهنامههای باربری را به شرح زیر تعیین کرده است:
۱) نرخ بیمهنامه با شرایط اف.پی.ا. به انضمام خطر عدم تحویل ۵/۳ در هزار و بدون عدم تحویل ۳ در هزار تصویب شده که این نوع نرخگذاری براساس پوشش بیمهای است و توجهی به نوع کم خطر و یاپرخطر بودن کالا ندارد. در سال ۱۳۵۸ نرخ های فوق ۱۵% کاهش یافت.
۲) نرخ بیمهنامه دبلیو.ا. به انضمام خطرهای عدم تحویل، دزدی، قلابزدگی، آب دیدگی، روغنزدگی، شکست و ریزش برحسب نوع کالا به تفکیک معین و مشخص شده است که حداقل نرخ برای کالای کم خطر و حداکثر برای کالای پر خطر در نظر گرفته شده است. نرخ بیمه نامه تمام خطر همان نرخ های مصوب برای هر نوع کالا در پوشش دبلیو.ا. به اضافه ۲۰%است.
● اعتبار پوشش بیمه ای
لازم به توضیح است که اعتبار بیمه نام ههای باربری در هر سه نوع پیش گفته براساس شرایط بیمه نامه های اف.پی.آ.، دبلیو.ا. و تمام خطر انستیتوی بیمهگران لندن از زمان بارگیری کالای مورد بیمه در وسیله حمل شروع و در تمام مدت حمل عادی و تا هنگام تخلیه آن در انبار بیمهگذار واقع در مقصد مندرج در بیمهنامه و یا تحویل کالا به بیمهگذار و یا انقضای مدت ۶۰ روز از تخلیه کالا در بندر مقصدادامه خواهد داشت. اما مدت زمان اعتبار این بیمهنامه ها پس از تخلیه کالا از کشتی های اقیانوس پیما براساس عرف و مقررات متداول در ایران ۴۵ روز است که براساس درخواست بیمهگذار و با صدورالحاقیه تمدید میشود.
ـ پوشش خطر جنگ
در تمامی قوانین و مقررات بیمهای کشورها به صراحت بیان شده است که جبران خسارات ناشی ازجنگ خارج از شمول تعهدات بیمهگر است، مگر این که بین بیمهگر و بیمهگذار، برخلاف آن توافقی بهعمل آمده باشد. استثنای خطر جنگ و عدم تعهد بیمهگر در جبران خسارات وارد دارای سوابق طولانیاست. در زمان جنگ بینالملل اول، خسارات وارد به شناورها و محمولات آن ها که به علت جنگ و یاناوگان های متخاصم و یا مینگذاری دریاها ایجاد شده بود باعث شد که بیمهگران خسارات زیادی رامتحمل شوند و در نتیجه دولت های اروپا ناگزیر در امر بیمه باربری زمان جنگ مداخله کردند و ضمنحمایت از ناوگان های تجاری به وسیله ناوگان جنگی، عهدهدار ارائه پوشش جنگ هم شدند. به این ترتیب چنان چه در هر یک از انواع بیمه، نامی از خطر جنگ برده نشود و در زمینه جبران خسارات وارده توافقی بین دو طرف قرارداد (بیمهگر و بیمهگذار) صورت نپذیرفته باشد، خساراتی که منشاء و عامل آن جنگ و یا شورش و آشوب و بلوا باشد در تعهد بیمهگر نخواهد بود.
ـ خطرات تحت پوشش شرایط جنگ
مهم ترین خطراتی که بیمهگر در رابطه با خطر جنگ پوشش میدهد به طور خلاصه عبارت است از:
۱) بازداشت محموله، معطل کردن و یا تصرف کالا و کلیه زیان های دیگری که ناشی از این گونه عملیات باشد.
۲) هرگونه خسارتی که از عملیات جنگ و یا شبه جنگی پدید آمده باشد.
۳) خسارات ناشی از جنگ های داخلی، انقلاب، شورش ها و دزدی دریایی.
۴) جنگ، جنگ داخلی، انقلاب، شورش، قیام یا زد و خوردهای ناشی از آن ها یا هرنوع عملخصمانهای که به وسیله یا علیه یک قدرت متحارب دیگر صورت پذیرد.
۵) خسارات ناشی از مینها، اژدرها، بمب ها و یا سایر سلاح های جنگی متروکه زیان همگانی و هزینههای نجات مربوط به پیشگیری از خسارت یا برای جلوگیری از خسارتخطرهای مورد بیمه فوق که براساس قوانین حمل و یا عرف و قوانین حاکم تعدیل و تعیین شده باشد.
ـ استثنائات:
بیمهگر زمان ارائه پوشش جنگ متعهد جبران خسارات زیر نیست:
۱) از بین رفتن، تلف و خسارت و یا هزینههای ناشی از عمل نادرست و یا عمدی بیمهگذار.
۲) نشت عادی، کم شدن وزن و یا فرسودگی عادی مورد بیمه.
۳) خسارات وارد قبل از بارگیری کالا در کشتی اقیانوسپیما و یا شناور خساراتی که بعد از گذشت ۱۵ روز از نیمه شب روز ورود کشتی اقیانوسپیما به بندر بین راه و یا بندر ترانزیت ایجاد شده باشد.
۴) از بین رفتن، آسیب دیدگی یا هزینه ناشی از عیب ذاتی کالا خسارات ناشی از تلف و یا آسیبدیدگی کالا یا هزینههای ناشی از اعسار یا قصور در انجام تعهدات مالی مالکین کشتی، اجاره کنندگان، متصدیان و یا مدیران.
۵) هزینههای نجات کالای مورد بیمه که غرق شده و براساس قوانین خسارت همگانی باید پرداخت شود و بیمهگر طبق قوانین یورک - آنتورپ تعهدات خود را میپردازد، مشروط بر این که این تعهدات مغایرتی با شرایط بیمهنامه جنگی و قوانین حمل و نقل نداشته باشد.
۶) خسارات ناشی از اقدامات و یا عملیات افرادی که برای کسب قدرت و یا براندازی حکومتی اقدام میکنند.
ـ نرخ پوشش جنگ
اصولا خطر جنگ در بیمه باربری کالا جزء استثنائاتی است که چنان چه شرط خلاف آن مورد موافقت بیمهگر قرار گرفته باشد، با دریافت حق بیمه اضافی مربوط به جنگ آن را پوشش میدهد. نرخ پوششجنگی، توسط کمیته نرخگذاری خطر جنگی لندن هم در مورد بدنه و هم در مورد کالا تعیین و اعلام میشود که نوسان این نرخ معمولا بستگی به شدت درگیری در مناطق جنگی و تعداد هدف هایی دارد که توسط نیروهای متخاصم مورد اصابت قرار گرفتهاست.
ـ خسارت همگانی
خسارت یا زیان همگانی اختصاص به حمل و جا به جایی کالا از طریق دریا دارد. خسارت همگانی بهآن دسته از خساراتی گفته میشود که ناخدای کشتی طبق اختیاراتی که به او تفویض شده است به منظور نجات کالا و کشتی و یا هردوی آنها قسمتی از کالا و یا ابزار و ادوات و متعلقات کشتی را به دریا میریزد. در این حالت خسارات وارد نه تنها برعهده صاحبان کالایی که کالایشان به دریا ریخته شده و یا مالککشتی است، بلکه خسارت بین کلیه افرادی که به نحوی در آن سفر دریایی ذی نفع هستند تقسیم میشود و هریک باید به تناسب ارزش کالا و یا کشتی، خود سهمی از خسارت را پرداخت نمایند. تاریخچه پیدایش خسارت همگانی روشن نیست ولی همگان براین عقیدهاند که دریانوردان اولیه با اینگونه خسارت ها آشنایی داشتهاند، زیرا ازهمان ابتدا صاحبان کالا به این نتیجه رسیده بودند که برای پیشگیری از خطرات دریا، باید با هماهنگی کامل انجام وظیفه کنند و لذا به همین منظور به ناخدایان کشتی های تجاری اختیار داده شده بود که در زمان بروز خطر و حادثه اقداماتلازم را برای نجات کشتی و کالا انجام دهند، ولو این که منجر به فدا کردن بخشی از محموله کشتی شود. اولین بار این رسم در جزیره رودس به صورت قانون پذیرفته شد. این قانون مقرر میداشت که اگرناخدای کشتی برای سبک کردن آن کالایی را به دریا بریزد آنچه برای حفظ کالای همه فدا شده باید از طرف کلیه صاحبان کالا جبران شود.
ـ مصادیق خسارت همگانی
میتوان چنین نتیجه گرفت که خسارات همگانی شامل پرداخت هزینهها و فدا کردن کالا به شرح زیرخواهد بود:
۱) خساراتی که به ماشینآلات و یا قطعات مکانیکی برای نجات عمومی و براثر فدا کردن به کشتیایجاد شده باشد.
۲) سبک کردن کالای رو و زیر عرشه کشتی به منظور نجات کشتی و کالا.
۳) خسارات ناشی از کاربرد وسایل آتش�%8